Κυριακή 22 Απριλίου 2012

Κριτήρια Αξιολόγησης για την Έκφραση - Έκθεση Γ΄ Λυκείου


1ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Παγκοσμιοποίηση και πολιτιστική ταυτότητα
Α΄  ΚΕΙΜΕΝΟ
§1. Είναι διάχυτος ο φόβος ότι η παγκοσμιοποίηση απειλεί με ισοπέδωση τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες και αποβλέπει στην επιβολή μιας ενιαίας μορφής πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Ο φόβος αυτός, με τη μορφή, τουλάχιστον, με την οποία συνήθως νοείται, δεν έχει σοβαρά ερείσματα. Διότι η έννοια της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του ατόμου, στην οποία βασίζεται η παγκοσμιοποίηση, δεν επιτρέπει τη βίαιη επιβολή κανενός είδους πολιτισμού. Αν οι λαοί, για παράδειγμα, βρίσκουν τα κινηματογραφικά προϊόντα μιας χώρας πιο ελκυστικά από όσα τους προσφέρει η δική τους τέχνη, αυτό δεν σημαίνει τίποτε άλλο από το ότι δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν όσο αξίζει, αν αξίζει, το δικό τους πολιτισμό. Σημαίνει είτε ότι ο δικός τους πολιτισμός είναι κατώτερος του ξένου, είτε ότι η παιδεία τους δεν τους έμαθε την αξία του, αν δεν αλώθηκε βέβαια και η ίδια η παιδεία από τον «ξένο» αυτό πολιτισμό. Η παγκοσμιοποίηση, με άλλα λόγια, δεν απειλεί παρά μόνο τις πολιτιστικές ταυτότητες που έχουν ήδη ατονήσει και εξασθενήσει από μόνες  τους ως υπαρξιακά βιώματα του λαού, αυτές που έχουν περιπέσει σε «φολκλόρ» και που ούτως ή άλλως δεν προξενούν κανένα πρόβλημα στην παγκοσμιοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση δεν ενοχλείται καθόλου από την πολυπολιτισμικότητα, όταν αυτή περιορίζεται στη φολκλορική έκφραση της. Αντιθέτως την ενθαρρύνει ως ένα εμπλουτισμό της ατομικής τέρψεως και ευδαιμονίας. Τη χρηματοδοτεί μάλιστα, για να γίνει πιο «χρήσιμη» σε όσους είναι σε θέση να εξαγοράσουν τα «ενδιαφέροντα» αυτά «εξωτικά» προϊόντα του πολιτισμού. Έτσι, οι «φολκλορικές» αυτές πολιτιστικές ιδιαιτερότητες μπορεί να «πουληθούν» ως οικονομικά αγαθά στην παγκόσμια αγορά και να γίνουν οι ίδιες μέρος της παγκοσμιοποίησης.

§ 2. Η παγκοσμιοποίηση ενοχλείται μόνον όταν μια συγκεκριμένη πολιτιστική ταυτότητα εμποδίζει τις πολιτισμικές συνιστώσες, που αποτελούν  βασικά συστατικά της. Ό,τι για παράδειγμα, δεν θεωρεί τη γνώση ως χρηστικό εργαλείο προωθήσεως της ατομικής ευημερίας δια της οικονομικής αναπτύξεως, πρέπει να εξοβελιστεί. Ένας λαός που αφιερώνει περισσότερο χρόνο στη διασκέδαση παρά στην εργασία και δεν προάγει την οικονομία, πρέπει να αλλάξει νοοτροπία. Ένα κράτος, που με το εκπαιδευτικό του σύστημα δεν εξυπηρετεί την παραγωγή, πρέπει να προβεί στις ανάλογες μεταρρυθμίσεις. Κάθε δίκαιο που εμποδίζει την ευδαιμονία του ατόμου, το ύψιστο αυτό πολιτισμικό αγαθό, πρέπει να αναπροσαρμοστεί. Αυτές και άλλες παρόμοιες ιδιαιτερότητες, που άπτονται των αρχών που γέννησαν την παγκοσμιοποίηση, πράγματι απειλούνται από την παγκοσμιοποίηση. Αλλά, όταν όλα αυτά έχουν ήδη παραχωρηθεί, για ποια πολιτιστική ταυτότητα μιλάμε πλέον ότι απειλείται από την παγκοσμιοποίηση;

§ 3. Ας έλθουμε όμως στα καθ' ημάς.  Με ποιο τρόπο μπορεί να λεχθεί ότι  η παγκοσμιοποίηση απειλεί την πολιτιστική μας ταυτότητα; Ποια είναι αυτή η πολιτιστική ταυτότητα μας, που κινδυνεύει από την παγκοσμιοποίηση; Τρία στοιχεία θα μπορούσαμε να απομονώσουμε ως βασικά της χαρακτηριστικά. Αρχικά, τη γλώσσα. Πράγματι, η γλώσσα αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε πολιτιστικής ταυτότητας. Με ποιο τρόπο την απειλεί η παγκοσμιοποίηση; Σίγουρα όχι με την αντικατάσταση της με το λατινικό αλφάβητο ή την κατάργηση της. Αν απειλείται η γλώσσα από κάτι, αυτό είναι το πνεύμα της χρηστικότητας. Αυτό συνεπάγεται δυο πράγματα: πρώτον, την απλοποίηση και τον περιορισμό του λεξιλογίου στο ελάχιστο, που εξυπηρετεί αποτελεσματικά την παραγωγή, δείχνει την λεξιπενία, την κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων κ.τ.λ., και, δεύτερον, τον υποβιβασμό της σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με κάποια ξένη γλώσσα, που είναι πιο χρηστική στην παγκόσμια κοινότητα. Ξαναγυρίζουμε δηλαδή πάλι στις βασικές πολιτισμικές συνιστώσες της παγκοσμιοποίησης. Αν ο λαός μας έχει αποδεχθεί τις συνιστώσες της χρηστικότητας της γνώσης, της προτεραιότητας της παραγωγικότητας κ.τ.λ., τότε μοιραία η γλώσσα του θα υποστεί κάποιες συνέπειες. Το πρόβλημα, συνεπώς, δεν είναι στην ουσία τι θα γίνει με τη γλώσσα, αλλά τι θα γίνει με την αποδοχή ή όχι της πολιτισμικής αρχής της χρηστικότητας ως προς όλα τα στοιχεία του πολιτισμού, περιλαμβανομένης και της γλώσσας.
§ 4. Κρίσιμο πρόβλημα που θα προκύψει στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης είναι και  η τύχη του έθνους-κράτους. Στο σημείο αυτό τα πράγματα είναι κάπως περίπλοκα. Αποτελεί η έννοια του έθνους-κράτους συστατικό στοιχείο μιας πολιτιστικής ταυτότητας, κάτι ανάλογο με τη γλώσσα; Η ιστορία αλλά και η σύγχρονη πραγματικότητα δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Στο Βυζάντιο, για παράδειγμα, υπάρχει ενιαία πολιτισμική ταυτότητα, παρά το ότι στο ίδιο κράτος στεγάζονται διάφορα έθνη. Τώρα, λοιπόν, που τα έθνη-κράτη καλούνται διαρκώς και περισσότερο να παραχωρήσουν την κρατική κυριαρχία τους, να ανοίξουν τα σύνορα τους, να επιτρέψουν την εγκατάσταση ξένων στο έδαφος τους με αναπόφευκτη συνέπεια τη δημογραφική αλλοίωση τους, ο ελληνισμός ως πολιτιστική ταυτότητα θα πρέπει να διαχωριστεί σαφώς από τον ελλαδισμό, και να μη συγχέεται ή ταυτίζεται με αυτόν. Αν δεν θέλουμε η παγκοσμιοποίηση να συνθλίψει την εθνική μας ταυτότητα, πρέπει να κάνουμε τον διαχωρισμό αυτό και να αναπτύξουμε τον ελληνισμό ως πολιτιστική ταυτότητα, που δεν θα εξαρτά την επιβίωση της από την τύχη του έθνους-κράτους.
§ 5. Καίριο ζήτημα δημιουργεί και η θρησκεία στην πορεία της παγκοσμιοποίησης. Η θρησκεία διαμόρφωσε και εξακολουθεί να διαμορφώνει, άμεσα ή έμμεσα, πολιτιστικές ταυτότητες. Το πρόβλημα σήμερα είναι αν ο ρόλος της θρησκείας στη διαμόρφωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων μπορεί να συνεχιστεί, και με ποιον τρόπο, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Η πείρα του παρελθόντος, κατά το οποίο η θρησκεία χρησιμοποιήθηκε για να διαιρέσει ή να καταπιέσει, αντί να ενώσει και ελευθερώσει τους ανθρώπους, οδηγεί στην τάση να αποχρωματιστεί, όσο περισσότερο γίνεται ο πολιτισμός από τη θρησκεία. Αυτό είναι όχι μόνο ανεδαφικό, αλλά και επιζήμιο. Γιατί η θρησκεία από τη φύση της μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη μιας υγιούς παγκοσμιότητας, απαλλαγμένης από τις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης. Ιδιαίτερα ισχύει αυτό για την Ορθοδοξία, η οποία με άξονα την έννοια του προσώπου μπορεί να δείξει προς μια παγκοσμιότητα που θα σέβεται τη διαφορά και την ετερότητα, που δεν φοβάται τον «άλλο», όσο διαφορετικός και αν είναι αυτός, ακόμα και στη θρησκεία του, αλλά θα τον αγκαλιάζει ως αδελφό. Μια τέτοια Ορθοδοξία, η οποία θα «αληθεύει εν αγάπη», κατά τη φράση του Παύλου, και όχι εν ζηλωτική μισαλλοδοξία, η οποία δεν θα ταυτίζει την υπόσταση της με μια εθνική ή κρατική οντότητα, αλλά θα διαποτίζει τον πολιτισμό με το πνεύμα της αγάπης και της ελευθερίας, είναι όχι μόνο ανεκτή, αλλά και άκρως αναγκαία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
§ 6. Καμιά παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να εξαφανίσει τις πολιτιστικές ταυτότητες, παρά μόνον αν οι λαοί παύσουν να δημιουργούν.
Αν αυτό είναι αληθινό, τότε ίσως η παγκοσμιοποίηση να προσφέρει το πλαίσιο για δημιουργική συνάντηση των πολιτιστικών ταυτοτήτων, από την οποία δεν θα προκύψει ένας παγκόσμιος πολιτισμός, αλλά μια ώσμωση πολιτισμών, από την οποία θα ωφεληθούν ποιοτικά όλες οι πολιτιστικές ταυτότητες. Αυτό συνέβη πάντοτε στην ιστορία. Στην εποχή, λοιπόν, της παγκοσμιοποίησης θα ήταν λάθος κάθε περιχαράκωση των πολιτιστικών ταυτοτήτων ή αντιπαλότητα μεταξύ των και ευλογία η συνύπαρξη και ώσμωση τους . Από την ώσμωση αυτή καμιά πολιτισμική ταυτότητα, που έχει περιεχόμενο της την αλήθεια, δεν κινδυνεύει .Θέλω να πιστεύω ότι αυτό ισχύει για την δική μας πολιτιστική ταυτότητα, αν δεν την παραδώσουμε αντί του «πινακίου φακής» της οικονομικής ευημερίας.
Β΄ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 
  1..   Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις (Μονάδες 25) 
   2.    Να καταγράψετε τα μέσα πειθούς της 1ης παραγράφου  (Μονάδες  10)

3. Να εντοπίσετε: α) τα δομικά μέρη της 4ης παραγράφου
     β) τους τρόπους ανάπτυξης της ίδιας παραγράφου    (Μονάδες  8 )
                                                                                            
       4.Να εξετάσετε τη συλλογιστική πορεία της 5ης παραγράφου.
                                                                                                    (Μονάδες  5)
      5. Να αναλύσετε σε μια παράγραφο 70 λέξεων τη φράση: «Καμία παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να εξαφανίσει τις πολιτιστικές ταυτότητες, παρά μόνον αν οι λαοί παύσουν να δημιουργούν».                                                                            (Μονάδες  7)
      
      6. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη από τις παρακάτω:
            διάχυτος, ερείσματα, εξοβελιστεί, ετερότητα, διαποτίζει   
                                                                                                 (Μονάδες 5)
      7. Συμμετέχετε σε μια εκδήλωση του δήμου σας με θέμα την παγκοσμιοποίηση και την επίδρασή της στις πολιτιστικές συναλλαγές των λαών. Να εκφωνήσετε ένα λόγο (500-600 λέξεων) με το οποίο θα αναπτύξετε τις απόψεις σας για τις ωφέλειες της πολιτιστικής επικοινωνίας των λαών στην εποχή μας και θα παρουσιάσετε προτάσεις, ώστε αυτή να μην αποβεί παράγοντας αλλοτρίωσης της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
                                                                                                  (Μονάδες 40) 



2ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Τέχνη

Α΄ ΚΕΙΜΕΝΟ
1.Μπαίνοντας ο εικοστός αιώνας στο τελευταίο του τέταρτο, αισθάνομαι άστεγος και περιττός. Όλα είναι κατειλημμένα – ως και τ’ άστρα. Οι άνθρωποι έχουν απαλλαγεί από κάθε παιδεία όπως στην εποχή του Τσέγκις Χαν και δεν ερωτεύονται ούτε κατ’ ιδέαν. Πρωθυπουργοί συναλλάσσονται με προσωπιδοφόρους, ποικίλες ομάδες καταλαμβάνουν αεροπλάνα και συλλαμβάνουν ομήρους, ενώ οι κολεγιόπαιδες λύνουν εκπληκτικές εξισώσεις με μιαν ευκολία που είναι ν’ απορείς: συν, πλην, διά, επί – άρα. Το μυστικό στη ζωή αυτή, φαίνεται, δεν είναι αν είσαι δούλος ή όχι· καθόλου. Είναι να οδηγείσαι με συνέπεια σε κάποιο «άρα» και να’ χεις έτοιμη την απάντηση. Πολύ ωραία. Μπροστά όμως σε μια φράση ποιητική, για ποιο λόγο αυτό το «άρα» στομώνει;
2.Το μυαλό μας κάνει μαιάνδρους απίθανους προκειμένου στο μέλλον να σταδιοδρομήσει στα εργαστήρια, στους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους, οπουδήποτε οσφραίνεται όφελος χειροπιαστό. Προκειμένου όμως να καταλήξει σε μια συνειδητοποίησή του είναι παραμένει στην πρώτη του Δημοτικού. Γιατί;
«Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει» - άρα; Μηδέν ο μαθητής.
«Ο ήλιος κυκλοδίωκτος ως αράχνη μ’ εδίπλωνεν» - άρα; Κενό.
Το τρανζίστορ μας ναι· αυτό ξέρουμε να το λύνουμε και να το επανασυνδέουμε στο άψε – σβήσε.
            3.Όλα γίνεται να τα λύσεις και να τα επανασυνδέσεις εκτός από τα λόγια που έγραψε ο ποιητής. Κάποια βίδα στο τέλος θα σε μπερδέψει. Μήτε που θα εφαρμόζει πουθενά, μήτε που χωρίς αυτήν θα λειτουργεί το μηχάνημα. Και ο ίδιος ο ποιητής αν κληθεί να δοκιμάσει θ’ αποτύχει. Τον ακολουθούν οι προθέσεις του που, αυτές, ενόσω ακόμη έγραφε, τον είχαν εγκαταλείψει χωρίς να το καταλάβει, για να αφήσουν τη θέση τους σε άλλες, δοσμένες άγνωστο από πού και κλειδωμένες μέσα στο τελικό αποτέλεσμα με μιαν ευλογοφάνεια που κάνει και τον ίδιον ν’ απορεί. Την αδεξιότητά του, που εν τούτοις ευστόχησε, δεν μπορεί παρά να τη δικαιολογήσει με κάποιο ψέμα. Εκ των υστέρων, όλοι οι ποιητές εξηγώντας τα ποιήματά τους λένε ψέματα.
            4.Όταν όμως ο αναγνώστης αδυνατεί και ο ποιητής επιφυλάσσεται, τι γίνεται; Το διδακτικό προσωπικό των Λυκείων και των Πανεπιστημίων είναι σε θέση να μας πληροφορήσει με πάσαν ακρίβεια ποιες και πόσες παραλλαγές από κάθε στίχο του Σολωμού υπάρχουν, όπως επίσης – και ακόμη καλύτερα – τι ήτανε η Σχολή του Αμμωνίου Σακκά. Να μας πει όμως για ποιο λόγο συνιστά ποίηση «της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι» και – από το άλλο άκρο – το «Μια Κυρία Ειρήνη Ανδρονίκου Ασσάν», ποτέ. Ούτε θα ήτανε δυνατόν.
            5.Κάποια μέρα, πιθανόν, οι ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι, καταμετρώντας τη διαδοχή φωνηέντων και συμφώνων σε όλους τους ενδεχόμενους συνδυασμούς, να «καρφώσουν» κάπου τον μαγικό εκείνον συνδυασμό που το αίσθημα του ποιητή συνέλαβε ακαριαία. Θα’ τανε όμως, ας τ’ ομολογήσουμε κι από λίγο δολοφονία. Δεν αφαιρεί κανείς τους πέπλους της Θεάς ατιμωρητί· ούτε και θα καταφέρει τίποτε, τουναντίον, θα γελοιοποιηθεί όποιος δοκιμάσει τον αντίθετο δρόμο και στηριχθεί στον συμβολισμό των εικόνων.
            6.Θυμάμαι πόσο εξοργίστηκε κάποτε ο Andre Breton, όταν ένας ανόητος ανθολόγος έκρινε σκόπιμο να παραθέσει στο τέλος των ποιημάτων που είχε σταχυολογήσει, μερικά επεξηγηματικά σχόλια: «επαύριον χρυσαλλίδας με ένδυμα χορού» ίσον «πεταλούδα». «Μαστός κρυστάλλινος» ίσον «καράφα». «Όχι Κύριε» φώναζε «δεν ίσον τίποτε!». Κείνο που’ χε να μας πει ο ποιητής, μας το είπε, να είσαστε βέβαιος. Και (προσθέτω εγώ) μας το είπε παρά ένα χιλιοστό από την τρέχουσα λογική. Τόση είναι στ’ αλήθεια η ελάχιστη απόσταση που δυσκολευόμαστε να διατρέξουμε.
            7.Τον καιρό που δεν καταλάβαινα τα μαθηματικά, θυμάμαι, μου λέγανε ότι δεν είχα παρά να μετατοπισθώ κατά ένα βήμα, σαν συλλογιστικός μηχανισμός, για να διατρέξω την απέραντη και συνάμα μηδαμινή απόσταση που ένιωθα να με χωρίζει από αυτό τον χώρο. Και αναρωτιέμαι: μήπως θα ήταν χρήσιμο να το αντιστρέψουμε αυτό σήμερα; Και από τη μεριά τη δική μας να εξηγήσουμε αυτό σήμερα; Και από τη μεριά τη δική μας να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι μια διαφορετική από μέρους τους διαχείριση των στοιχείων της πραγματικότητας θα μπορούσε πάλι να τα βγάζει σε αλλιώς αυστηρά και αλλιώς αποδεικτέα μαθηματικά;
            8.Είναι φορές που αισθάνομαι αληθινή έχθρα προς την κοινωνία επειδή δεν μου μοιάζει. Έπειτα συλλογίζομαι ότι κι ένας φιλοτελιστής θα αισθάνεται το ίδιο άμα βλέπει πόσο αδιαφορούμε για τα γραμματόσημα, πόσο αδυνατούμε να ξεχωρίσουμε την αξία τους· και συνέρχομαι. Δεν ξέρω. Μπορεί και η τέχνη να είναι μια αρρώστια, όπως θα μπορούσε να ήταν άλλη μια η υγεία των αγροτών για μας τους μεγαλοπολεόπληκτους. Όλα είναι σχετικά. Να μην λέμε όμως ότι είναι παράλογο μέσα σε πολέμους και σκοτωμούς να ασχολούμαστε με λουλούδια και φεγγάρια. Να λέμε απλώς ότι προτιμούμε το ποδόσφαιρο. Επειδή ούτε για φεγγάρι ακριβώς πρόκειται όταν μιλεί ένας ποιητής για το φεγγάρι, ούτε οι πόλεμοι κι οι σκοτωμοί είναι φαινόμενα που σημειώθηκαν πρώτη φορά στην εποχή μας· ίδιοι ήταν ανέκαθεν. Αν στις μέρες μας ξενιζόμαστε περισσότερο μπροστά στην φαντασία είναι γιατί έχουμε γίνει νεόπλουτοι της μεγάλης μας συλλογιστικής ικανότητας, της περίφημης, που έφτασε να κατευθύνει διαστημόπλοια με ακρίβεια δεκάτων του δευτερολέπτου, αλλά παραμένει ανήμπορη μπροστά σε μια φράση διάφανη σαν το νερό. Τι να πει κανείς;
                                                    Οδ. Ελύτης, Χάρτης, 21-23, Νοέμβριος ‘86

Β΄.  ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις. (Μονάδες 25)

2. Σε μια παράγραφο 80 λέξεων να αναπτύξετε την άποψη του ποιητή: «Μπαίνοντας ο εικοστός αιώνας στο τελευταίο του τέταρτο, αισθάνομαι άστεγος και περιττός». (Μονάδες  8)

3. Να εξετάσετε την τελευταία παράγραφο του κειμένου ως προς τη συνοχή της και να δηλώσετε τις νοηματικές σχέσεις που προκύπτουν.  (Μονάδες  7)

4. Να χαρακτηρίσετε το γραμματειακό είδος στο οποίο εντάσσεται το κείμενο, δικαιολογώντας την απάντησή σας.  (Μονάδες  15)

5. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: προσωπιδοφόρους, ευλογοφάνεια, επιφυλάσσεται, συνιστά, σταχυολογήσει.  (Μονάδες  5)

6. Υποθέστε ότι συμμετέχετε σε μια εκδήλωση της τοπικής αυτοδιοίκησης σχετικά με τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου ως απόρροια της άκριτης χρήσης της τεχνολογίας. Σε μια εισήγησή σας (600 λέξεις) να παρουσιάσετε τρόπους με τους οποίους μπορεί η τέχνη να αποτελέσει εξισορροπιστικό παράγοντα του σύγχρονου τρόπου ζωής. (Μονάδες 40)



3ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Εθελοντισμός

Α΄.  ΚΕΙΜΕΝΟ

§1. Στην αρχή ενός νέου αιώνα τεχνοκρατικού, με τα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα, όπως αρρώστιες, υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ναρκωτικά, φτώχεια, να εκκρεμούν απειλητικά, η εθελοντική προσφορά θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπισή τους, άρα καθίσταται αναγκαία. Η αναγνώριση, μάλιστα, μιας τέτοιας ανάγκης από διεθνείς οργανισμούς εδραιώνει το θετικό κλίμα για την επέκταση και την πιο στρατηγική χρήση των εθελοντικών συνεισφορών.

§2. Την εποχή της παγκοσμιοποίησης που βαθαίνουν οι ανισότητες και οι αδικίες στον πλανήτη ανάμεσα σε αυτούς που έχουν και κατέχουν και σ' αυτούς που μπορούν απλώς να επιβιώνουν, αλλά και στους πολλούς αποκλεισμένους, φτωχούς και πεινασμένους ο εθελοντισμός ανοίγει τους νέους ορίζοντες, του αύριο. Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον η ανάπτυξη των εθελοντικών οργανώσεων σ' όλο τον κόσμο μάς δίνει ελπίδες για ανθρωπινότερες κοινωνίες. Η ανάπτυξη ενός μεγάλου δικτύου αλληλεγγύης και κοινωνικής συνοχής σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο ανοίγει νέους ορίζοντες στην ατομική και συλλογική ευθύνη για ένα καλύτερο μέλλον.

§3. Είναι αλήθεια ότι το κράτος δεν είναι δυνατόν να τα κάνει όλα. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να αναπληρώσει τα κενά του σύγχρονου τρόπου ζωής, τον δρόμο που έχει πάρει η οικογένεια, την ανυπαρξία της παλιάς γειτονιάς στην οποία λειτουργούσαν όλοι εν δυνάμει ως εθελοντές στα προβλήματα της ζωής. Όλη αυτή η σύγχρονη απομόνωση ίσως περισσότερο από ποτέ έχει ανάγκη την εθελοντική προσφορά. Από την προσφορά σε είδος ως την προσφορά σε υπηρεσίες η εθελοντική δράση σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα αντί να παράσχει βοήθεια. Υπάρχει μια τάση σήμερα να φανούμε ότι προσφέρουμε. Και η προσφορά όμως χρειάζεται οργάνωση για να είναι αποτελεσματική. Δεν μπορεί, π.χ., να αναπτύσσονται ομάδες πρωτοβουλίας που συγκεντρώνουν βοήθεια για τη Γιουγκοσλαβία και να στέλνουν βαφές μαλλιών... Οι ελάσσονες πρωτοβουλίες λοιπόν πρέπει να εντάσσονται στις ενέργειες οργανώσεων που η εμπειρία τους είναι σίγουρα απαραίτητη για την οργάνωση αποστολών βοήθειας.

§4. Πολλοί πιστεύουν ότι είναι δώρον άδωρον να σώζει κανείς πέντε-δέκα παιδάκια όταν ξέρει ότι οι αιτίες που δημιουργούν τους λιμούς ή την τεράστια αυτή ανισότητα δεν μπορεί να λυθούν παρά με μια γενναία πολιτική απόφαση. Η εξέλιξη ωστόσο της παγκόσμιας ιστορίας δεν έχει δικαιώσει αυτή την άποψη. Έτσι σήμερα πιστεύουμε ότι το να σώσεις έστω και ένα παιδί είναι μια ικανοποίηση άμεσα χειροπιαστή που καμία πολύβουη διαδήλωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει. Έστω και μία ανθρώπινη ζωή να σωθεί είναι μια ξεχωριστή νίκη.

§5. Οι παραδοσιακοί πολιτικοί και τα κόμματα έχασαν τη μάχη απέναντι στον ατομοκεντρισμό αλλά το εθελοντικό κίνημα, αυτό το νέο που γεννιέται από τη δεκαετία του '80, είναι το πρώτο ρήγμα κατά του ατομικισμού. Η ιδέα της συλλογικότητας επιστρέφει από έναν άλλο δρόμο μαζί με την ιδέα της κοινωνικής δράσης. Και επιστρέφουν με έναν λόγο και μια απήχηση πολύ πιο ευρεία από αυτή που είχε η παραδοσιακή πολιτική. Ο εθελοντισμός πράγματι είναι μια μορφή πολιτικής δράσης. Εφόσον πολιτική δράση σημαίνει συμμετοχή στα κοινά, τότε σίγουρα ο εθελοντισμός αποτελεί σε όλα του τα επίπεδα μια υπεύθυνη πολιτική πράξη και μια συνειδητή συνεισφορά του πολίτη στο κοινωνικό σύνολο. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι στον βαθμό που η πολιτική ορίζεται ως λειτούργημα εμπεριέχει αυτονόητα τον εθελοντισμό. Ο εθελοντισμός επίσης είναι η αντίρροπη τάση στην ατομοκεντρική αντίληψη της εποχής. Γι' αυτό και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, δυσκολίες που ταυτόχρονα τον δυναμώνουν. Όταν η αλληλεγγύη γίνεται τρόπος ζωής, η προσφορά λειτουργεί ως αντίρροπη δύναμη στον ατομοκεντρισμό και στην εγωπάθεια δημιουργώντας τον πολιτισμό της προσφοράς. Όσο η κοινωνική πραγματικότητα αλλάζει διαρκώς, όχι αμβλύνοντας ανισότητες αλλά πολλές φορές διευρύνοντας το φάσμα των κοινωνικών προβλημάτων, ο «εθελοντισμός» θεωρείται ένας ριζοσπαστικός τρόπος συμμετοχής στα κοινά. Τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα λοιπόν αλλά και κάποιες παγιωμένες ή και έκτακτες ανάγκες της κοινωνίας... μας οδήγησαν στους εθελοντές. Σε ένα ανθρώπινο κίνημα που μοιάζει η απαρχή ενός σύνθετου φαινομένου που ήδη έχει φθάσει πολύ πιο μακριά από τη φιλανθρωπία της ελεημοσύνης...

§6. Οι εθελοντές λοιπόν δεν είναι θαυματοποιοί αλλά ούτε και αιθεροβάμονες για να πιστεύουν ότι θα πάψουν οι κοινωνικές ανισότητες, ότι δεν θα ξαναγίνουν πόλεμοι, ότι η πολιτεία θα μπορεί να καλύψει σε απόλυτο βαθμό τις ανάγκες κοινωνικής φροντίδας. Έτσι επιχειρούν μια παρέμβαση- μικρή ή μεγάλη, δεν έχει σημασία- με στόχο να κάνουν τον κόσμο λίγο καλύτερο... Σήμερα που εφευρέθηκε ένας νέος όρος: ο ανθρωπιστικός πόλεμος... Σήμερα που ακόμη και οι στρατιωτικές συμμαχίες δημιούργησαν ειδικές δυνάμεις ανθρωπιστικής παρέμβασης σε περιπτώσεις φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών!
(Κείμενο δημοσιευμένο στον ημερήσιο τύπο)  


Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 90 – 110 λέξεις.
                                                                        (Μονάδες 25)

2. α. Να καταγράψετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου.

     β. Να δηλώσετε το ρόλο των σημείων στίξης στην 6η παράγραφο (παύλες, αποσιωπητικά (2) άνω κάτω τελεία, θαυμαστικό)
                                                                          (Μονάδες 5)

3. α. Να εντοπίσετε τον τρόπο και τα μέσα πειθούς της 3ης  παραγράφου.
   
     β. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία της 2ης παραγράφου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
                                                                           (Μονάδες 5)

4. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 90 – 100 λέξεων την άποψη του συγγραφέα: «Το εθελοντικό κίνημα είναι το πρώτο ρήγμα κατά του ατομικισμού» (§5).
                                                                            (Μονάδες 10)

5. Το κείμενο αποτελεί μια επιφυλλίδα. Να γράψετε και να εντοπίσετε 3 γνωρίσματα αυτού του κειμενικού είδους στο παραπάνω κείμενο.
                                                                             (Μονάδες 5)




6. α. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:
        εκκρεμούν (§1),   καθίσταται (§1), απομόνωση (§3), υποκαταστήσει (§4),     ριζοσπαστικός (§5)
                                                                              (Μονάδες 5)

     β. Να δώσετε από ένα αντώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:
        διεθνείς (§1), συνοχής (§2), ελάσσονες (§3), αντίρροπη (§5),
   αιθεροβάμονες (§6).
                                                                              (Μονάδες 5)

7. Το σχολείο σας συμμετέχει σε εκδήλωση που διοργανώνει η τοπική αυτοδιοίκηση και άλλοι κοινωνικοί φορείς με θέμα: «Το πνεύμα του εθελοντισμού σήμερα». Ως εκπρόσωπος του 15/μελους του σχολείου σας να αναπτύξετε σε μια ομιλίας σας (600 λέξεων) τις απόψεις σας σχετικά με τη συμβολή του εθελοντισμού στο σύγχρονο κόσμο και το ρόλο του σχολείου στην καλλιέργεια του εθελοντικού πνεύματος.
                                                                               (Μονάδες 40)
 

Τι πρέπει να κάνει η νεολαία;


Του Σταθη Ν. Καλυβα*

Αντιμετωπίζοντας ένα παρόν καλπάζουσας ανεργίας και ένα μέλλον περιορισμένων προοπτικών ικανοποιητικής απασχόλησης, πολλοί νέοι άνθρωποι με ρωτούν: τι να κάνουμε; Ο, τι ακριβώς θα έπρεπε να κάνει και η χώρα εδώ και καιρό, τους απαντώ: κινηθείτε με έντονη εξωστρέφεια και αναπτύξτε στο έπακρο τις δεξιότητες και τα συγκριτικά σας πλεονεκτήματα.
Με τον καιρό διαπίστωσα πως όσοι με ρωτούν ανήκουν σε τρεις κυρίως κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει τους νεότερους, όσους σπουδάζουν ακόμα. Αποκτήστε, τους λέω, περισσότερες και καλύτερες δεξιότητες. Δεν αναφέρομαι σε «δεξιότητες» αντί για «ειδικότητες» τυχαία: οι δεύτερες μεταλλάσσονται ραγδαία, ενώ οι πρώτες καθιστούν δυνατή τη μελλοντική μετακίνηση ανάμεσα σε διαφορετικές ειδικότητες. Οι δεξιότητες είναι αυτές που μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε. Επιμένω στην άριστη γνώση των αγγλικών (η άγνοιά τους ισοδυναμεί πλέον με αναλφαβητισμό), στη συνθετική και αναλυτική ικανότητα και στον χειρισμό του γραπτού λόγου.   Προσθέτω και τη γνώση των μαθηματικών και της στατιστικής. Το πρόβλημα είναι πως η παιδεία στην Ελλάδα δεν συμβάλλει στην απόκτηση ούτε συνθετικών και αναλυτικών ικανοτήτων, ούτε στον χειρισμό του γραπτού λόγου (αντίθετα, τα πάμε πολύ καλά στα αγγλικά και όχι και τόσο άσχημα στα μαθηματικά).   Γι’ αυτό θεωρώ απαραίτητη την πρόσβαση στην παιδεία άλλων χωρών, τόσο στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (υπάρχουν πολλά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών) όσο και στην τριτοβάθμια. Δεν υπάρχει καμία απολύτως δικαιολογία φοιτητής του ελληνικού πανεπιστημίου να μη συμμετάσχει στο Erasmus και να μην επιδιώξει την καλοκαιρινή απασχόληση είτε σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα είτε σε αντίστοιχη δραστηριότητα. Συνιστώ σε όσους έχουν ολοκληρώσει ένα πρώτο κύκλο σπουδών και κατευθύνονται στα μεταπτυχιακά, να δουλέψουν πρώτα για μια διετία. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει προσανατολισμό προς το εξωτερικό είτε μέσω μισθωτής εργασίας είτε μέσω διεθνούς εθελοντισμού. Επιμένω πως μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις δικαιολογείται να παραμένει κανείς στην Ελλάδα για μεταπτυχιακές σπουδές. Συνολικά, θεωρώ ξεπερασμένη τόσο την επιδίωξη στενής συνάφειας ανάμεσα στις διάφορες φάσεις σπουδών (αλλού, δηλαδή, μπορεί να ξεκινήσει κανείς και αλλού να καταλήξει) και την προσέγγιση των σπουδών αποκλειστικά ως μέσου «επαγγελματικής αποκατάστασης». Η αποστολή της παιδείας είναι η μόρφωση και η «αποκατάσταση» είναι ένα παρεπόμενό της.
Στη δεύτερη κατηγορία  ανήκουν όσοι έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους. Σ’ αυτούς προτείνω ανεπιφύλακτα τη μετανάστευση, αφού ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση η ανάκαμψη θα πάρει χρόνο. Η μετανάστευση πρέπει να χάσει το αρνητικό της πρόσημο: η κινητικότητα δεν είναι κατάρα, το αντίθετο! Η αντίληψη πως είναι φυσιολογικό να εργάζεται κανείς αποκλειστικά στον τόπο που μεγάλωσε και πως θα ζήσει για πάντα σε ένα και μόνο μέρος, ανταποκρίνεται όλο και λιγότερο στη σύγχρονη πραγματικότητα. Το μεγαλύτερο ίσως πλεονέκτημα που διαθέτουν οι νέοι στη σημερινή συγκυρία είναι η πρόσβαση στην τεράστια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, ιδίως τώρα που τα γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια έχουν πάψει να είναι απαγορευτικά. Παρά την ύφεση, ο ευρωπαϊκός Βορράς έχει μεγάλες ανάγκες που ολοένα θα γίνονται και μεγαλύτερες. Ας μην ξεχνάμε πως στόχος της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν η δημιουργία μιας κοινής αγοράς και στην εργασία. Τις ευκαιρίες θα αδράξουν δύο κυρίως ομάδες: όσοι διαθέτουν δεξιότητες που έχουν ζήτηση και όσοι επιθυμούν να δουλέψουν σκληρά και να δημιουργήσουν. Πάντοτε υπενθυμίζω πως οι Ελληνες έχουμε αποδείξει πως μπορούμε να δημιουργούμε με επιτυχία σε περιβάλλον ευνομίας, όπου οι κανόνες φτιάχνονται για να τηρούνται. Σε όσους ισχυριστούν πως η φυγή νέων και ικανών ανθρώπων είναι αιμορραγία για τη χώρα, απαντώ πως είναι πολύ χειρότερη η σπατάλη τους και πως η μελλοντική αναβάθμιση της χώρας θα βασιστεί σε μεγάλο βαθμό και σε όσους σήμερα ανοίξουν τα φτερά τους, αποδράσουν από τη μιζέρια, μάθουν και δημιουργήσουν εκτός Ελλάδας.
Τέλος, η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει όσους για διάφορους λόγους δεν θέλουν ή δεν μπορούν να φύγουν. Σ’ αυτούς υπενθυμίζω το τετριμμένο πλην όμως αληθινό, πως κάθε  κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Οπως η χώρα, έτσι κι αυτοί πρέπει να τις εντοπίσουν, επενδύοντας σε νέες τεχνολογίες, πολύ ρίσκο και ακόμη μεγαλύτερο κόπο. Υπάρχουν τέτοιοι νέοι; Βεβαίως και υπάρχουν!   Είναι αυτοί που δεν αναζητούν τη θαλπωρή του έτοιμου, δεν συμβιβάζονται με αυτά που βρήκαν, αποστρέφονται τη διαρκή αρνητικότητα, αναζητούν την ατομική ευθύνη και φοβούνται το τέλμα περισσότερο από την αποτυχία.
Θα επιχειρήσουν οι νέοι άνθρωποι το άλμα αυτό; Ασφαλώς όχι όλοι, ούτε καν οι περισσότεροι. Θα πετύχουν όλοι όσοι το επιχειρήσουν; Ούτε κι αυτό ισχύει. Ομως όσοι τολμήσουν να σκεφθούν και να πράξουν διαφορετικά, θα διαπιστώσουν πως τελικά έχουν τα πάντα να κερδίσουν και ελάχιστα να χάσουν. Στην πορεία θα απελευθερωθούν από τα τεράστια βαρίδια που λέγονται αδράνεια, πειρασμός της ευκολίας και φόβος της αποτυχίας και θα κατακτήσουν μια ζωή πολύ πιο δημιουργική από αυτήν στην οποία ίσως τους προόριζε η μακαριότητα της Ελλάδας πριν από την κρίση.   Και μαζί με τη δική τους ζωή, ίσως καταφέρουν να αλλάξουν και τη χώρα.
Η Καθημερινή, 14-4-2012
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.