Πέμπτη 31 Μαΐου 2012

Κριτήριο αξιολόγησηςΈκθεσης - Έκφρασης Β΄ Λυκείου 2012

Κείμενο
Οι ψυχολογικές ρίζες του ρατσισμού
Ο φόβος του διαφορετικού και η ασφάλεια της ομοιότητας
Από τον Ξένιο Δία που προστάτευε τους ξένους και τον αρχαίο θεσμό της φιλοξενίας, που θεωρούσε το πρόσωπο του ξένου ιερό, έγινε ένα τεράστιο ψυχολογικό άλμα και το κοινωνικό - πολιτισμικό - ψυχολογικό μας εκκρεμές σήμανε την ώρα της ξενοφοβίας, όπως δείχνουν και τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας της Κάπα Research. Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Ρατσισμού έρχεται να μας θυμίσει τα ίσα δικαιώματα των ανθρώπων κατ' αρχήν στη ζωή και στην αξιοπρέπεια και κατά δεύτερο λόγο να μας φέρει αντιμέτωπους με τα στερεότυπα και τις στάσεις μας απέναντι στους «διαφορετικούς».
Γενιές ολόκληρες Ελλήνων μεγάλωσαν με στερεότυπες απειλές του τύπου «φάε τη σούπα σου γιατί θα έρθει να σε πάρει ο γύφτος» ή «αν δεν κάτσεις καλά θα σε φάει ο αράπης», με παραδείγματα προς γνώση και συμμόρφωση από πολιτισμικές, κοινωνικές, θρησκευτικές ή άλλες μειονότητες. Στις ημέρες μας αυτές οι απειλές ξεθώριασαν και έχασαν την πειθώ που κάποτε είχαν αλλά αντικαταστάθηκαν από άλλες που αντλούν από διαφορετικές ομάδες. Οι σπόροι του ρατσισμού εμφυτεύονται από πολύ νωρίς στην κοινωνική συνείδηση του ατόμου και γίνονται μέρος της ψυχοσύνθεσής του και της στάσης του απέναντι στους άλλους. Γιατί όμως οι άνθρωποι γίνονται ρατσιστές; Γιατί κατά τα άλλα καλοί, κοινωνικοί, ανοιχτόκαρδοι και εξυπηρετικοί άνθρωποι γίνονται ξαφνικά εμπνευστές τέτοιων στερεότυπων απειλών και στη συνέχεια γίνονται δύσπιστοι και εχθρικοί απέναντι στους ξένους;
Ο φόβος του διαφορετικού και του αγνώστου αποτελεί τον καταλύτη μιας ψυχολογικής διαδικασίας που στηρίζεται στην αρχή της ομοιότητας. Οι όμοιοι με εμάς ανήκουν στην ίδια ομάδα και επομένως είναι ακίνδυνοι. Ο αλλιώτικος, ο ξένος, εμπεριέχει εξ ορισμού το διαφορετικό και κατ' επέκταση το επικίνδυνο. Ακόμη και αν ο φόβος της επικινδυνότητας απορριφθεί, ο διαφορετικός τρόπος ζωής και η εμφάνιση είναι αρκετά για να κριθούν κατώτερα από τα δικά μας και επομένως να απορριφθούν. Ετσι δημιουργούνται προκαταλήψεις που υψώνονται σαν φράγμα ανάμεσα στους διαφορετικούς ανθρώπους.
Ζούμε σε μια αυξανόμενα πολιτισμικά πλουραλιστική κοινωνία αλλά οι γονείς και οι δάσκαλοι μιλάνε πολύ λίγο στα παιδιά για τον ρατσισμό. Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η στάση των ενηλίκων «δεν μιλώ για την προκατάληψη, άρα δεν υπάρχει» ουσιαστικά την ενθαρρύνει. Σε έναν ιδανικό κόσμο οι γονείς διδάσκουν στα παιδιά τους να έχουν πολιτισμική «αχρωματοψία» αλλά όταν οι γονείς παραμένουν σιωπηλοί κάποιοι άλλοι θα επηρεάσουν τα παιδιά. Τα παιδιά νιώθουν άνετα με παιδιά που είναι όμοια με αυτά και η παραμονή στην κοινή ομάδα τούς δημιουργεί ένα αίσθημα ασφαλείας. Παραδόξως αυτό δεν ισχύει μόνο για ομοιογενείς ομάδες. Ετσι «δεμένες» ετερογενείς ομάδες σαν αυτές μιας σχολικής τάξης, όπου η έμφαση είναι στη φιλία και όχι στην εθνικότητα, μπορεί να εμπνέουν αίσθηση ασφαλείας. Ερευνες δείχνουν ότι η εχθρότητα απέναντι σε διαφορετικές ομάδες αρχίζει από πολύ νωρίς, από τριών μόλις ετών, και η πολιτισμική ταυτότητα της πλειονότητας αποφασίζει ποιος είναι έξω και ποιος μέσα. Ο παράγοντας-κλειδί για την πρόληψη του ρατσισμού είναι η συζήτηση γύρω από αυτόν. Η έλλειψη διαλόγου στο σπίτι και στο σχολείο ενθαρρύνει τα αρνητικά στερεότυπα.
Γονείς ή δάσκαλοι και παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν τη συζήτηση για τις προκαταλήψεις, τον ρατσισμό και τον πολιτισμικό πλουραλισμό με τις παρακάτω ερωτήσεις: Τι σημαίνει πολιτισμικός πλουραλισμός; Γιατί είναι σημαντικός; Θέλεις να μάθεις παραπάνω πράγματα για άλλους ανθρώπους; Ποιους; Πώς μπορείς να το κάνεις; Τι σημαίνει «κοινωνική ομάδα», τι σημαίνει «κοινωνία» και ποιες άλλες λέξεις και έννοιες συνδέουμε μαζί τους; Τι σου αρέσει και τι όχι στη δική σου κοινωνική ομάδα; Πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι στη δική σου κοινωνική ομάδα ή χώρα να ζουν μαζί αρμονικά;
                                   Βάρβογλη Λίζα, Το Βήμα, 01/04/2001
Ερωτήσεις
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.                                                                   [Μονάδες 25]

Β1. «Οι σπόροι του ρατσισμού εμφυτεύονται από πολύ νωρίς στην κοινωνική συνείδηση του ατόμου». Να   αναπτύξετε τις θέσεις σας αναφορικά με αυτήν την άποψη σε 80-100 λέξεις.                                 [Μονάδες 12]

Β2. Με ποιον τρόπο οργανώνεται ο λόγος στην 3η § του κειμένου; Ποια τα δομικά της στοιχεία;
 [Μονάδες 10]

Β3. Να γράψετε συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις.
αλλιώτικος, επηρεάσουν, παραδόξως, ομοιογενείς, δεμένες, πλουραλισμό                                              [Μονάδες 6]

Β4. Να εντοπίσετε τρεις περιπτώσεις χρήσης μεταφορικού λόγου.                                                              [Μονάδες 3]

Β5. «Σε έναν ιδανικό κόσμο οι γονείς διδάσκουν στα παιδιά τους να έχουν πολιτισμική «αχρωματοψία».
       «Η έλλειψη διαλόγου στο σπίτι και στο σχολείο ενθαρρύνει τα αρνητικά στερεότυπα».
      Να αναγνωρίσετε τη σύνταξη στις παραπάνω προτάσεις και να τη μετατρέψετε στην αντίθετή τους.                                                            [Μονάδες 4]



Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Σε μια περίοδο αναβίωσης του ρατσισμού και του φανατισμού, κυρίως στην Ευρώπη, επιτακτικό αίτημα καθίσταται η ανάδειξη του σεβασμού στο διαφορετικό. Πρόκειται για τη θεμελιώδη αρχή της ανεκτικότητας, που σημαίνει αναγνώριση και σεβασμό της ιδιαιτερότητας του άλλου (φυλετικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής κ.ά.), δηλαδή διαλλακτική αντιμετώπιση όποιου αποκλίνει από το σύνηθες, από το καθιερωμένο.
Σε ένα κείμενο που προορίζεται να εκφωνηθεί (400 λέξεων περίπου) προβληματιστείτε για τα ακόλουθα:
α) Ποια η σημασία, δηλαδή οι θετικές συνέπειες,  του σεβασμού στο διαφορετικό στην επικοινωνία και στη συνεργασία μεταξύ των εθνών αλλά και μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων και ατόμων στο εσωτερικό μιας κοινωνίας;  
β) Ποιος ο ρόλος της εκπαίδευσης προς την κατεύθυνση της εδραίωσης της ανεκτικότητας;

[Μονάδες 40]


Απαντήσεις

Α. Περίληψη

Θεματικό κέντρο: διερεύνηση των αιτιών του ρατσισμού και μέτρα για την πρόληψή του.

Βασικά στοιχεία: §1. Η ξενοφοβία αντίκειται στην ισότητα των δικαιωμάτων και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων.
                           §2. Τα στερεότυπα αλλάζουν ανάλογα με τις εποχές και ο ρατσισμός διαποτίζει τον άνθρωπο  από μικρή ηλικία. Η αρθρογράφος αναρωτιέται το γιατί.
                           §3. Μια εξήγηση σχετίζεται με την ανασφάλεια που προκαλεί το διαφορετικό και την τάση υποβάθμισής του.
                           §4. Επικαλείται αποτελέσματα ερευνών σχετικά με τον ελλιπή ρόλο των φορέων κοινωνικοποίησης για την ανάσχεση από μικρή ηλικία ρατσιστικών συμπεριφορών  και προτείνει ως τρόπο πρόληψης του φαινομένου τη συζήτηση γύρω απ’ αυτό.
                           §5. Παρουσιάζει καταληκτικά μια σειρά από ερωτήσεις που θα κινητοποιούσαν το διάλογο γύρω από το ρατσισμό.

Β.

Β1. Ανάπτυξη σε παράγραφο: «Οι σπόροι του ρατσισμού εμφυτεύονται από πολύ νωρίς στην κοινωνική συνείδηση του ατόμου»
·        Ο ρόλος της οικογένειας: ρατσιστικές συμπεριφορές γονέων, απουσία διαλόγου, πρότυπα
·        Ο ρόλος του σχολείου: ρατσιστικές συμπεριφορές μαθητών, εκπαιδευτικών, απουσία ανθρωπιστικής παιδείας > βαθμοθηρία, ανταγωνισμός

Β2.  Δομή και τρόπος ανάπτυξης της §3
Θεματική πρόταση: «Ο φόβος … ομοιότητας»
Λεπτομέρειες: «Οι όμοιοι … απορριφθούν»
Κατακλείδα: «Έτσι … ανθρώπους».

Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η αιτιολόγηση.

Β3.  Λεξιλόγιο
αλλιώτικος = διαφορετικός
επηρεάσουν = επιδράσουν
παραδόξως = αντίθετα
ομοιογενείς = ομοιόμορφες
δεμένες = ενωμένες
πλουραλισμό = ποικιλία, πολυμορφία

Β4.  Μεταφορική χρήση του λόγου
ψυχολογικό άλμα, ψυχολογικό εκκρεμές, οι απειλές ξεθώριασαν, οι σπόροι του ρτασισμού εμφυτεύονται, ο ξένος εμπεριέχει το διαφορετικό, υψώνονται οι προκαταλήψεις, εμπνέουν αίσθηση ασφάλειας…

Β5.  Ενεργητική – παθητική σύνταξη
α. «Σ’ έναν ιδανικό κόσμο …. Αχρωματοψία» > ενεργητική σύνταξη
    Μετατροπή σε παθητική: «Σ’ έναν ιδανικό κόσμο τα παιδιά διδάσκονται από τους γονείς τους να έχουν πολιτισμική «αχρωματοψία».

β. «Η έλλειψη διαλόγου … στερεότυπα» > ενεργητική σύνταξη
    Μετατροπή σε παθητική: «Τα αρνητικά στερεότυπα ενθαρρύνονται από την έλλειψη διαλόγου στο σπίτι»


Γ. Παραγωγή λόγου

α) 1. Οι θετικές συνέπειες του σεβασμού στο διαφορετικό στην επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των εθνών:
  • ισότιμη βάση συνεννόησης
  • δημιουργική ανταλλαγή κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών στοιχείων
  • εμπλουτισμός των εθνικών στοιχείων και πρόοδος των κοινωνιών
  • διευκόλυνση επίλυσης παγκόσμιων και διακρατικών προβλημάτων
  • αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού, δομών και καινοτομιών
  • διαμόρφωση σωστής εθνικής συνείδησης (πραγματική διάσταση εθνικής ταυτότητας, κατανόηση συμπληρωματικότητας πολιτισμών)

2. Οι θετικές συνέπειες του σεβασμού στο διαφορετικό στην επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ διαφόρων κοινωνικών ομάδων και ατόμων μιας κοινωνίας:
·        ομαλή κοινωνική συμβίωση – κοινωνική ισορροπία
·        αποφυγή φαινομένων κοινωνικής παθογένειας και ψυχολογικών προβλημάτων
·        σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
·        αξιοποίηση των υπηρεσιών που προσφέρουν οι «διαφορετικοί»
·        επικράτηση ηθικών αξιών – αποβολή ξενοφοβίας
·        προσφορά βοήθειας σε ανθρώπους με προβλήματα που τους καθιστούν διαφορετικούς

β) Ο ρόλος της εκπαίδευσης για την εδραίωση της ανεκτικότητας:
·        ανθρωπιστική παιδεία, διακίνηση ανθρωπιστικών ιδεών
·        διάλογος για την ευαισθητοποίηση των μαθητών απέναντι σε συνανθρώπους με διαφορετικά χαρακτηριστικά
·        επαφή με ομάδες και άτομα «διαφορετικών» χαρακτηριστικών ώστε να υπάρξει εξοικείωση των μαθητών μ’ αυτούς και να αποφευχθεί η δαιμονοποίησή τους
·        αξιοποίηση μαθημάτων όπως ιστορία ή κοινωνιολογία για προβολή παραδειγμάτων και γεγονότων που υμνούν τη σημασία της αποδοχής του διαφορετικού και καταδεικνύουν τις οδυνηρές συνέπειες αντίθετων συμπεριφορών.

Τρίτη 8 Μαΐου 2012