Τρίτη 1 Οκτωβρίου 2013

Ανθρωπισμός

Ομιλία Γ. Σεφέρη στη Στοκχόλμη

Τούτη τν ρα ασθάνοµαι πς εµαι διος µιά ντίφαση. λήθεια, Σουηδικ καδηµία, κρινε πς προσπάθειά µου σ µία γλσσα περιλάλητη π αἰῶνες, λλ στν παροσα µορφ της περιορισµένη, ξιζε ατ τν ψηλ διάκριση. Θέλησε ν τιµήσει τ γλώσσα µου, κα νκφράζω τώρα τς εχαριστίες µου σ ξένη γλσσα. Σς παρακαλ ν µο δώσετε τ συγνώµη πο ζητ πρτα – πρτα π τν αυτό µου.

         νήκω σ µία χώρα µικρή. να πέτρινο κρωτήρι στ Μεσόγειο, πο δν χει λλο γαθ παρ τν γώνα το λαο, τ θάλασσα, κα τ φς το λιου. Εναι µικρς τόπος µας, λλ παράδοσή του εναι τεράστια κα τ πράγµα πο τ χαρακτηρίζει εναι τι µς παραδόθηκε χωρς διακοπή. λληνικ γλσσα δν παψε ποτ της ν µιλιέται. Δέχτηκε τς λλοιώσεις πο δέχεται καθετ ζωντανό, λλ δν παρουσιάζει κανένα χάσµα. λλο χαρακτηριστικ ατς τς παράδοσης εναι γάπη της γι τν νθρωπιά, κανόνας της εναι δικαιοσύνη. Στν ρχαία τραγωδία, τν ργανωµένη µ τόση κρίβεια, νθρωπος πο ξεπερν τ µέτρο, πρέπει ν τιµωρηθε π τς ρινύες.

         σο γι µένα συγκινοµαι παρατηρώντας πς συνείδηση τς δικαιοσύνης εχε τόσο πολ διαποτίσει τν λληνικ ψυχή, στε ν γίνει κανόνας το φυσικο κόσµου. Κα νας π τος διδασκάλους µου, τν ρχν το περασµένου αώνα, γράφει: «... θ χαθοµε γιατί δικήσαµε ...». Ατς νθρωπος ταν γράµµατος. Εχε µάθει ν γράφει στ τριάντα πέντε χρόνια τς λικίας του. λλ στν λλάδα τν µερν µας, προφορικ παράδοση πηγαίνει µακρι στ περασµένα σο κα γραπτή. Τ διο κα ποίηση. Εναι γι µένα σηµαντικ τ γεγονς τι Σουηδία θέλησε ν τιµήσει κα τούτη τν ποίηση κα λη τν ποίηση γενικά, κόµη κα ταν ναβρύζει νάµεσα σ’ να λα περιορισµένο. Γιατί πιστεύω πς τοτος σύγχρονος κόσµος που ζοµε, τυρρανισµένος π τ φόβο κα τν νησυχία, τ χρειάζεται τν ποίηση. ποίηση χει τς ρίζες της στν νθρώπινη νάσα – κα τί θ γινόµασταν ν πνοή µας λιγόστευε; Εναι µία πράξη µπιστοσύνης – κι νας Θες τ ξέρει ν τ δεινά µας δν τ χρωστµε στ στέρηση µπιστοσύνης.

         Παρατήρησαν, τν περασµένο χρόνο γύρω π τοτο τ τραπέζι, τν πολ µεγάλη διαφορ νάµεσα στς νακαλύψεις τς σύγχρονης πιστήµης κα στ λογοτεχνία. παρατήρησαν πς νάµεσα σ’ να ρχαο λληνικ δράµα κα να σηµερινό, διαφορ εναι λίγη. Ναί, συµπεριφορ το νθρώπου δ µοιάζει ν χει λλάξει βασικά. Κα πρέπει ν προσθέσω πς νιώθει πάντα τν νάγκη ν’ κούσει τούτη τν νθρώπινη φων πο νοµάζουµε ποίηση. Ατ φων πο κινδυνεύει ν σβήσει κάθε στιγµ π στέρηση γάπης κα λοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγηµένη, ξέρει πο ν ’βρει καταφύγιο, παρνηµένη, χει τ νστικτο ν πάει ν ριζώσει στος πι προσδόκητους τόπους. Γι’ ατ δν πάρχουν µεγάλα κα µικρ µέρη το κόσµου. Τ βασίλειό της εναι στς καρδις λων τν νθρώπων τς γς. χει τ χάρη ν’ ποφεύγει πάντα τ συνήθεια, ατ τ βιοµηχανία. Χρωστ τν εγνωµοσύνη µου στ Σουηδικ καδηµία πο νιωσε ατ τ πράγµατα, πο νιωσε πς ο γλσσες, ο λεγόµενες περιορισµένης χρήσης, δν πρέπει ν καταντον φράχτες που πνίγεται παλµς τς νθρώπινης καρδις, πο γινε νας ρειος Πάγος κανός ν κρίνει µ λήθεια πίσηµη τν δικη µοίρα τς ζως, γι ν θυµηθ τν Σέλλεϋ, τν µπνευστή, καθώς µς λένε, το λφρέδου Νοµπέλ, ατο το νθρώπου πο µπόρεσε ν ξαγοράσει τν ναπόφευκτη βία µ τ µεγαλοσύνη τς καρδις του.

         Σ’ ατ τν κόσµο, πο λοένα στενεύει, καθένας µας χρειάζεται λους τούς λλους. Πρέπει ν’ ναζητήσουµε τν νθρωπο, που κα ν βρίσκεται.

         ταν στ δρόµο τς Θήβας, Οδίπους συνάντησε τ Σφίγγα, κι ατ το θεσε τ ανιγµά της, πόκρισή του ταν: νθρωπος. Τούτη πλ λέξη χάλασε τ τέρας. χουµε πολλ τέρατα ν καταστρέψουµε. ς συλλογιστοµε τν πόκριση το Οδίποδα.΄


ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΣΑΒΒΑΤΟ 19 ΜΑΪΟΥ 2007

ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κύκλου της ζωής, αλλά
όμως δεν είναι ο ίδιος ο κύκλος της ζωής. Ανήκουμε στον
κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν μας ανήκει, δεν είναι κτήμα
μας. Είμαστε οι διαχειριστές της ζωής και όχι οι ιδιοκτήτες
της. Δεν είμαστε δούλοι του κόσμου, ούτε όμως γίναμε κι
αφεντικά του. Απλώς παραμένουμε οικονόμοι της ζωής1.
Με αυτόν τον κάπως αφοριστικό τρόπο απεικονίζουμε
την κρίση του ανθρωπισμού στον νεώτερο δυτικοευρωπαϊκό
πολιτισμό. Ο αναγεννησιακός ανθρωπισμός πρόβαλε τον
άνθρωπο ως το επίκεντρο της πραγματικότητας και
κατέφυγε στα ανθρωπιστικά γράμματα, προκειμένου να
καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος (homo humanis). Αγαθή
κι επαινετή η πρόθεση του ανθρωπισμού, όπως επίσης
αγλαοί2 αποδείχθηκαν οι καρποί του μέσα στον
επακολουθήσαντα διαφωτισμό με την καθιέρωση των
δικαιωμάτων του ανθρώπου που υπόσχονται την ελευθερία
ως εγγύηση της ανθρωπιάς του ανθρώπου.
Το αναπόφευκτο ατόπημα του ανθρωπισμού είναι η
διολίσθησή του στον ατομικισμό. Ο Humanismus (ανθρωπισμός,
ουμανισμός) κατάντησε Individualismus (ατομικισμός). Λέμε
άνθρωπος και εννοούμε άτομο. Μιλούμε για τον πολίτη και
έχουμε στον νου τον ιδιώτη. Αναφερόμαστε στον εαυτό μας
και εξυπονοούμε το εγώ μας σε τέτοιο βαθμό, ώστε να
λησμονούμε τον άλλο που συνυπάρχει μαζί μας και το όλον
μέσα στο οποίο συνανήκει το εγώ μας μαζί με καθένα άλλο
του. Οι λογοτέχνες προφήτευαν από τον προπερασμένο αιώνα
ήδη: «Όλοι στον αιώνα μας χώρισαν και γίνανε μονάδες, ο
καθένας αποτραβιέται στη μοναξιά του, ο καθένας απομακρύνεται
απ’ τον άλλον, κρύβεται και κρύβει το έχει του3 και καταλήγει ν’
απωθεί τους ομοίους του και ν’ απωθείται απ’ αυτούς»
(Ντοστογιέφσκι).
[…]
Για να υπερβεί ο ανθρωπισμός την κρίση του απαιτείται
να προβεί σε μια μόνο σωτήρια πρωτοβουλία: να αποποιηθεί
τον ατομικισμό. Για να μιλήσουμε με την γλώσσα των ποιητών
μας: «Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου. Με τη
διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρωθεί κανείς ως άτομο —κι όλα
συνωμοτούν στην εποχή μας γι’ αυτό— αδυνατεί να το
υπερβεί» (Ελύτης). Ο ανθρωπισμός χρειάζεται, αλλά δεν
αρκεί έτσι όπως κατάντησε, δηλαδή σαν ατομικισμός.
Απαιτείται ο ανθρωπισμός και περιττεύει ο ατομικισμός.
Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών μας να περάσουμε από
την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του
ατόμου. Με δυο λόγια, πρέπει να απελευθερώσουμε τον
ανθρωπισμό από τον ατομικισμό. Όταν ο άνθρωπος
αυτοπεριορίζεται στο άτομο, τότε αυτοχειριάζεται4
υπαρξιακά. Ο ατομικισμός είναι το καρκίνωμα του
ανθρωπισμού.
Ο ορίζοντας για την αποδέσμευση του ανθρωπισμού
από τον ατομικισμό είναι ο κοινωνισμός5. Ο ανθρωπισμός
χρειάζεται να κοινωνικοποιηθεί, δηλαδή ο άνθρωπος να
αντιληφθεί την ύπαρξή του ως συνύπαρξη κι όχι σαν δήθεν
αυθύπαρκτη μονάδα αποκομμένη από το περιβάλλον της,
όπως δυστυχώς συμβαίνει με το άτομο. […] Με μια απλή
φράση: ο άνθρωπος δεν υπάρχει απλώς, αλλά συνυπάρχει
κυρίως.
Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά
απάνθρωπος. Ο ανθρώπινος άνθρωπος δεν είναι ατομικός
αλλά κοινωνικός: δεν αποτελεί ύπαρξη αλλά συνύπαρξη.
[…]
Πυξίδα για τον ασφαλή διάπλου6 ανάμεσα στην Σκύλλα
της εξατομίκευσης και στην Χάρυβδη της μαζοποίησης είναι
η κοινωνικοποίηση του ανθρωπισμού. Χωρίς να διακινδυνεύουμε
κανενός είδους προφητεία και δίχως να καταφεύγουμε σε
ιστορικοφιλοσοφικές μαντείες, πιστεύουμε ότι ο κοινωνισμός του
ανθρωπισμού είναι η επιταγή των καιρών μας.
(Μάριος Μπέγζος, «Ο κοινωνισμός του ανθρωπισμού»,
Ευθύνη, τεύχος 420, Δεκέμβριος 2006, σελ. 647-648).

1. οικονόμοι της ζωής: διαχειριστές της ζωής
2. αγλαοί ... καρποί: λαμπρά, αξιοθαύμαστα αποτελέσματα
3. το έχει του: αυτό που διαθέτει
4. αυτοχειριάζεται: αυτοκτονεί
5. κοινωνισμός: κοινωνικοποίηση
6. διάπλους: το πέρασμα

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του
κειμένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις).
Μονάδες 25

Β1. Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόμενο του
ακόλουθου αποσπάσματος από το κείμενο: «Ο άνθρωπος
είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος».
Μονάδες 10

Β2. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς, εκτός
των άλλων, και την επίκληση στην αυθεντία. Να
εντοπίσετε δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία.
Μονάδες 5

Β3. Οι ακόλουθες λέξεις και φράσεις χαρακτηρίζουν ένα
επίσημο ύφος λόγου. Να αποδώσετε με ύφος πιο
ανεπίσημο και οικείο τις υπογραμμισμένες λέξεις:
να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος, ατόπημα, να
υπερβεί την κρίση, να αποποιηθεί τον ατομικισμό,
επιταγή των καιρών
Μονάδες 5

Β4. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί συχνά στο κείμενό του α΄
πληθυντικό πρόσωπο. Να δικαιολογήσετε την επιλογή
του αυτή.
Μονάδες 5

Γ. Σε μια εποχή με μεγάλο έλλειμμα ανθρωπιάς έχει σημασία να
οργανώνονται εκδηλώσεις που βοηθούν όσους συνανθρώπους
μας το έχουν ανάγκη. Να γράψετε ένα άρθρο στην
εφημερίδα του σχολείου σας, όπου θα εξηγείτε γιατί πρέπει
να στηρίζονται τέτοιες προσπάθειες. Παράλληλα, να
αναφερθείτε στη συμβολή της παιδείας στην καλλιέργεια της
ανθρωπιστικής συνείδησης, ιδιαίτερα των νέων (500-600
λέξεις).
Μονάδες 50


Η κρίση του πολιτισμού μας είναι κρίση  ανθρωπισμού

            «Πολιτισμός είναι ο μηχανισμός και η οργάνωση που επινόησε ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να ελέγχει τις συνθήκες της ζωής του και περιλαμβάνει όχι μόνο τα συστήματα της κοινωνικής οργάνωσης, αλλά και τις τεχνικές και τα υλικά μέσα που διαθέτουμε». Ο πολιτισμός είναι δημιούργημα του ανθρώπου. Δημιουργήθηκε για να ικανοποιηθούν ανθρώπινες ανάγκες και να εκπληρωθούν σκοποί που θέτει ο ίδιος ο άνθρωπος. Με άλλα λόγια, γενεσιουργός αιτία του πολιτισμού είναι η εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Είναι προφανής, επομένως, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του.
            Αν και σε κάθε ιστορική εποχή και κοινωνία ο ανθρωπισμός είχε διαφορετική σημασία, ωστόσο ο ιδεολογικός πυρήνας της έννοιας παραμένει αναλλοίωτος· είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι υπέρτατη αξία στον κόσμο και γι’ αυτό οφείλουμε να του δείχνουμε το δέοντα σεβασμό. Όλα υπάρχουν γι’ αυτόν ή εκπορεύονται απ’ αυτόν. Γύρω απ’ αυτόν στρέφεται η επιστήμη, η οικονομία, η Τέχνη, η πολιτική και όλα τα στοιχεία του πολιτισμού. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι οι δύο έννοιες – πολιτισμός και ανθρωπισμός – είναι αλληλένδετες, γιατί έχουν στην κορυφή της ιεραρχίας τους την ίδια αξία, τον άνθρωπο. Αυτή δε η άρρηκτη σχέση πολιτισμού και ανθρωπισμού ή, καλύτερα, ανθρωπισμού και πολιτισμού, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε, επίσης,  πως οποιαδήποτε κρίση ανθρωπισμού αντανακλάται στον πολιτισμό και αντίστροφα.
            Εντοπίζοντας την έρευνά μας και τις εκτιμήσεις μας στο σύγχρονο πολιτισμό, παρατηρούμε ότι αυτός παρουσιάζει έκδηλα σημάδια κρίσης. Όσο κι αν ορισμένοι επιμένουν να παρουσιάζουν την κρίση αυτή ως παροδική ή ως εύλογη στη διαρκή εξελικτική του πορεία, πλανάται, ωστόσο, ο φόβος πως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια προϊούσα παρακμή του, επειδή οι ρίζες της κρίσης αυτής εισχωρούν βαθιά, ως την ουσία του. Υπάρχει, δηλαδή, η εκτίμηση πως η σημερινή κρίση οφείλεται στο γεγονός ότι ο πολιτισμός μας τείνει να παραγκωνίσει – επιβουλεύεται θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε – την αιτία της ύπαρξης του, τον άνθρωπο. Δεν πρόκειται, συνεπώς, για μια επιπόλαιη και παροδική κρίση, αλλά για βαθιά κρίση ανθρωπισμού, καθώς ο άνθρωπος έπαψε να αποτελεί το αμετακίνητο μέτρο της ζωής.
            Η κρίση αυτή εκδηλώνεται με πολλούς και διάφορους τρόπους. Κύριο, όμως, χαρακτηριστικό της σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι ο άνθρωπος έχει πάψει να αποτελεί σκοπό. Έχει υποβιβαστεί σε μέσο. Το άτομο δε λογαριάζεται πια ως ιδιαίτερη ανθρώπινη ύπαρξη, άξια φροντίδας και σεβασμού. Υπολογίζεται περισσότερο ως μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης, ως στοιχείο στους δείκτες της στατιστικής, ως ποσοστιαία μονάδα στα οικονομικά και δημογραφικά μεγέθη. Αυτή η εκμηδένιση της προσωπικότητας, σε συνδυασμό με το γιγαντισμό των σύγχρονων κοινωνιών και την πολιτιστική τους ομοιομορφία, οδήγησε στη μαζικοποίηση του ανθρώπου. Δεν είναι, ούτε νιώθει πως είναι, μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων, όπου με τις αποφάσεις του, την εργασία του, τη συμπεριφορά του και τη συμμετοχή του στις πολιτικές διαδικασίες μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής. Ο άνθρωπος σήμερα αισθάνεται όχι ως μέρος ενός κοινωνικού συνόλου ανθρώπων, αλλά ως μόριο μιας «υπό επεξεργασίαν» μάζας, στην οποία εύκολα να αντικατασταθεί και για την οποία δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία.
            Θα περίμενε κανείς ότι αυτή η, έστω, υποχρεωτική συμβίωση των ανθρώπων θα συνέσφιγγε, τουλάχιστο, τις διαπροσωπικές σχέσεις. Όμως, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει· οι άνθρωποι σήμερα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν και να δημιουργήσουν ουσιαστικούς δεσμούς μεταξύ τους. Ζουν απομονωμένοι και αποξενωμένοι. Η μοναξιά αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά προβλήματα στην εποχή μας. Θα μπορούσε, ίσως, κάποιος να ερμηνεύσει το πρόβλημα αυτό ως αποτέλεσμα ατομισμού και εγωισμού. Αυτή είναι η φαινομενική πλευρά του. Την ουσία του θα πρέπει να την αναζητήσουμε στην αδιαφορία για την προσωπική ύπαρξη του άλλου, για το συνάνθρωπο. Και αυτή είναι, ίσως, η αιτία που στρέφει τον άνθρωπο στον εαυτό του σαν σε έσχατο καταφύγιο, καθώς βλέπει γύρω του αδιαφορία γι’ αυτόν και προβλήματα απειλητικά.
            Και η αποξένωση αυτή προχωρεί πιο πέρα· φτάνει ως την αλλοτρίωση, ένα φαινόμενο με τραγική διάσταση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ο παντογνώστης, ο παντοδύναμος δεν είναι κύριος του εαυτού του και της ζωής του, δεν εξουσιάζει και δεν κατευθύνει τα δημιουργήματά του. Έχει μεταβληθεί σε εξάρτημα και υπηρέτη τους. Χειρίζεται με επιδεξιότητα τις μηχανές, τις τελειοποιεί, παράγει άφθονα αγαθά, αλλά διαπιστώνει με οδύνη πως το προϊόν της εργασίας του, αλλά και η ίδια η εργασία του υπηρετούν συχνά αλλότριους και όχι ανθρώπινους σκοπούς. Αντιμετωπίζεται σαν εργαλείο, συμπεριφέρεται σαν εργαλείο και μηχανοποιείται. Έτσι, χάνει τα ουσιωδέστερα γνωρίσματά του, την ελεύθερη βούληση και κρίση του· τη δυνατότητα να σκέπτεται και να αποφασίζει ελεύθερα, να οργανώνει τη ζωή του, όπως αυτός θέλει, να δημιουργεί για τον εαυτό του, τον άνθρωπο.
            Όπως φαίνεται, ο άνθρωπος έπαψε να βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας των αξιών, να είναι κεντρικό σημείο αναφοράς του πολιτισμού μας. Αυτή η μετατόπιση του κέντρου, δεδομένης της άρρηκτης σχέσης ανθρωπισμού και πολιτισμού, αντανακλάται, αναπόφευκτα, και έχει τις επιπτώσεις της στα στοιχεία του πολιτισμού.
            Τις επιπτώσεις αυτές εύκολα μπορούμε να τις διαπιστώσουμε. Η επιστημονική γνώση και η εφαρμογή της, η τεχνολογία, καθώς δεν υπηρετούν αποκλειστικά το συμφέρον του ανθρώπου, αλλά αξιοποιούνται καταχρηστικά, για την προώθηση ιδιοτελών σκοπών, έγιναν αιτία εμφάνισης τρομακτικών προβλημάτων. Τα προβλήματα αυτά δε στρέφονται απλώς κατά του ανθρώπου, αλλά απειλούν με εξαφάνιση και την ίδια ακόμη την ύπαρξή του. Για να αποδείξουμε τον ισχυρισμό αυτό, αρκεί μόνο να αναφέρουμε τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και τον κίνδυνο ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.
            Η οικονομική ανάπτυξη συνοδεύεται από φαινόμενα πενίας, κοινωνικής αναλγησίας, εξαθλίωσης ομάδων και λαών ολόκληρων. Το χάσμα μεταξύ  αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών διαρκώς διευρύνεται και η συνοχή των κοινωνιών απειλείται από την έκρηξη των αντιθέσεων που δημιουργεί  η άνιση κατανομή του πλούτου. Κίνητρο των οικονομικών δραστηριοτήτων δεν είναι η κοινή ωφέλεια, αλλά το μέγιστο ατομικό κέρδος.
            Η κρίσιμη διεθνώς κατάσταση, που τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από την έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό ορισμένων χωρών, όπου βρίσκονται σε εξέλιξη απάνθρωπα φαινόμενα, βία, εγκληματικότητα, ρατσισμός, κατάλυση πολιτικών ελευθεριών, δείχνει την ανεπάρκεια της πολιτικής να οργανώσει τη ζωή και να αντιμετωπίσει δραστικά τα προβλήματα που πλήττουν τον άνθρωπο.
            Τα συμπτώματα της πολιτισμικής κρίσης είναι ολοφάνερα στην ηθική ζωή, επειδή η σχέση ανάμεσα στις ηθικές αξίες και στον ανθρωπισμό είναι εγγενής. Αν υπάρχει ανθρωπισμός, υπάρχει και ηθικό περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου. Όταν λείψει ο ανθρωπισμός, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, τότε επικρατεί το μίσος, η αδικία, η διαφθορά, με μια λέξη η ανηθικότητα.
            Το αισθητικό ένστικτο δεν ικανοποιείται σήμερα, γιατί οι νέες μορφές της Τέχνης, δεν προσανατολίζουν και δεν καλλιεργούν, κατά κανόνα, τον άνθρωπο, αλλά αυξάνουν τη δοκιμασία και τη σύγχυσή του. Το ωραίο, για να είναι ωραίο, πρέπει να έχει στοιχεία που δεν αντιβαίνουν στο αληθινό και στο ανθρώπινο.
            Η θρησκεία δε συγκινεί τον άνθρωπο, καθώς δεν τον βοηθάει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ζωής και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης, εφόσον πολύ συχνά στις μέρες μας παρατηρείται καπηλεία του θρησκευτικού συναισθήματος, για να εξυπηρετηθούν άλλες σκοπιμότητες, πολιτικές ή εθνικές, για παράδειγμα. Η κατάσταση αυτή όχι μόνο δε λυτρώνει τον άνθρωπο, αλλά προσθέτει μεγαλύτερο βάρος στο άγχος του.
            Αυτά τα προβλήματα του πολιτισμού μας δεν είναι τυχαία. Είναι στην ουσία προβλήματα της κρίσης που διέρχεται ο ανθρωπισμός στις μέρες μας. Αυτός ο πολιτισμός είναι αναμφισβήτητα ανθρώπινο δημιούργημα. Δεν είναι, όμως, και ανθρώπινος, γιατί δεν είναι καμωμένος στα μέτρα του ανθρώπου. Και, δυστυχώς, όσο εξελίσσεται, όσο μεγαλύτερες διαστάσεις παίρνει, τόσο αυξάνεται στον άνθρωπο το αίσθημα της αδυναμίας του να τεθεί ο ίδιος ως νόημα και σκοπός του σύγχρονου πολιτισμού.
                                       Σπ. Κούτρας, Πειστικός λόγος.

Θέματα προς επεξεργασία

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).
2. Γιατί ο πολιτισμός και ο ανθρωπισμός θεωρούνται έννοιες αλληλένδετες;
3. Σε ποιες διαπιστώσεις αναφέρεται ο συγγραφέας για να τεκμηριώσει τη θέση ότι ο ανθρωπισμός στις μέρες μας περνάει κρίση;
4. Πώς συνδέεται η κρίση του ανθρωπισμού με τη μοναξιά και πώς με την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου;
5. Σε ποια στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού εντοπίζει ο συγγραφέας τι επιπτώσεις από την κρίση του ανθρωπισμού;
6. Ποια προβλήματα του πολιτισμού μας σχετίζονται άμεσα με την κρίση του ανθρωπισμού;
7. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να δείξει ότι η κρίση του σύγχρονου πολιτισμού οφείλεται στην κρίση που περνάει ο ανθρωπισμός στην εποχή μας;
8. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 1η παράγραφος;
9. Να γράψετε δύο ομόρριζα των λέξεων: άρρηκτος, φροντίδα, απόφαση, μόριο, συνοχή.
10.  Στο περιοδικό του σχολείου σας γράφετε ένα άρθρο με το οποίο δείχνετε ότι η μοναξιά αποτελεί απόδειξη της κρίσης του ανθρωπισμού (400 λέξεις). 


Ανθρωπισμός

Ο όρος ανθρωπισμός: πρόκειται για ένα τρόπο σκέψης και δράσης που δίνει τη μεγαλύτερη έμφαση στην αξία του ανθρώπου και περιλαμβάνει το σύνολο των πνευματικών και ψυχικών ιδιοτήτων που προσιδιάζουν στον πολιτισμένο άνθρωπο


Βασικά χαρακτηριστικά και επιδιώξεις του ανθρωπισμού

ü      ο άνθρωπος αποτελεί το βασικό στοιχείο του κόσμου και γι’αυτό χρειάζεται σεβασμό και αναγνώριση της αξίας του
ü      η καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών αναδεικνύει τόσο την ανθρώπινη και ευαίσθητη πλευρά ενός σύγχρονου όντος που καταδυναστεύεται από υλικές απαξίες όσο και την αρμονική συμβίωση και συμπαράσταση ανθρώπου προς άνθρωπο
ü      ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που οδηγεί αφενός μεν σε βελτίωση της ζωής σε ατομικό επίπεδο, αφετέρου δε σε συνεργασία και άμιλλα μεταξύ των λαών της γης και επίτευξη της ειρήνης και της ευτυχίας


Η έλλειψη των ανθρωπιστικών ιδανικών στις μέρες μας

ü      η εκμετάλλευση του συνανθρώπου με βασικό γνώμονα το κέρδος και τον υλικό ευδαιμονισμό
ü      η καταρράκωση των ηθικών αξιών που οδηγούν στην απανθρωποποίηση, στον εγωϊσμό και το συμφέρον καθώς και στην αύξηση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας
ü      τα ψυχολογικά προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου που εκφράζονται με άγχος, μοναξιά, εσωστρέφεια, ανασφάλεια και αποστασιοποίηση από τη συμμετοχή στα κοινά
ü      η ανά τον πλανήτη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι ρατσιστικές αντιλήψεις, οι οικονομικές ανισότητες και οι διαρκείς πολεμικές συγκρούσεις


Οι όροι ενδοκρατικός και καθολικός ανθρωπισμός

Ο ενδοκρατικός ανθρωπισμός  ρυθμίζει τις σχέσεις του ατόμου με άλλα άτομα της ίδιας εθνικής κοινότητας. Έτσι κάθε ομοεθνής είναι αγαπητός και σεβαστός ενώ κάθε αλλοεθνής είναι αδιάφορος ή και απεχθής. Αυτό αυτόματα σημαίνει ότι οι άνθρωποι που δεν ανήκουν στην ίδια εθνική ομάδα με κάποιον εκλαμβάνονται από αυτόν ως κατώτεροι. Άρα, πρόκειται για μια μορφή ρατσιστικής ιδεολογίας.

Ο καθολικός ανθρωπισμός στηρίζεται στην αγάπη, την αλληλοβοήθεια και το σεβασμό των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, ανεξάρτητα από σύνορα, χαρακτηριστικά και θρησκείες. Πρόκειται για μια αυθεντική μορφή ανθρωπισμού που θεωρεί όλους τους ανθρώπους ίσους και με κοινά οράματα.

Ο εθνισμός και ο καθολικός ανθρωπισμός είναι δύο έννοιες που μπορούν να συνυπάρξουν. Και οι δύο όροι έχουν σαν βάση τους την αγάπη: προς το έθνος, ο πρώτος, προς τον άνθρωπο, ο δεύτερος. Το έθνος δεν αποκλείει τον άνθρωπο, όπως αντίστοιχα και ο άνθρωπος δεν αποκλείει το έθνος. Αντίθετα, μπορεί ένα έθνος, παράλληλα με την αγάπη για την πατρίδα, να καλλιεργήσει και την αγάπη για τον άνθρωπο ώστε ν’αποκλειστούν εθνικιστικές συμπεριφορές. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο άνθρωπος που διακατέχεται από τις αξίες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ισότητας έχει εθνική συνείδηση αλλά συγχρόνως και σεβασμό σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, ανεξέρτητα από εθνική προέλευση. Η αλληλοσυμπλήρωση των δύο εννοιών μπορεί να επιτευχθεί μέσω της παιδείας που μπορεί να καλλιεργήσει τα εθνικά ιδανικά αλλά και τις ανθρωπιστικές αξίες ξεριζώνοντας προλήψεις και προκαταλήψεις που οδηγούν σε έλλειψη σεβασμού της ανθρώπινης ετερότητας.


Τρόποι αποκατάστασης των ανθρωπιστικών ιδανικών

ü      ο σημαντικός ρόλος της οικογένειας ως προς την ευαισθητοποίηση των νερών ατόμων απέναντι στους συνανθρώπους τους
ü      η ανθρωποκεντρική παιδεία που θα προωθήσει με ισορροπημένο τρόπο την τεχνική αλλά και την πνευματική – ψυχική πλευρά του ανθρώπου
ü      η απομάκρυνση από ανήθικες συμπεριφορές και ο επαναπροσδιορισμός των αξιών και των στόχων του κοινωνικού συνόλου
ü      η ευαισθητοποίηση πάνω σε θέματα ειρήνης και ανθρωπιάς με συμβολή τόσο των ΜΜΕ, όσο και των πνευματικών ανθρώπων, που πρέπει να παρουσιάζουν με το έργο τους τις ανθρωπιστικές αξίες.

Απόψεις
«Σ’αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου και να βρίσκεται. Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα» (Γ. Σεφέρης)


Η εποχή μας μπορεί να προόδευσε και να έχει αντιμετωπίσει ποικίλες καταστάσεις που βασάνιζαν την ανθρωπότητα στο παρελθόν, ωστόσο έχει δημιουργήσει καινούργια «τέρατα» που δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει χωρίς αγάπη για τον άνθρωπο, χωρίς δηλαδή ανθρωπισμό. Οι καινούργιες καταστάσεις που φθείρουν και ταλανίζουν τον άνθρωπο είναι μια σειρά από αρχές και ιδεολογίες που ανδρώνονται μέσα στην ίδια του την ψυχή και σχετίζονται με τον ωφελιμισμό, το κέρδος, την απληστία, την ιδιοτέλεια, την ψυχρότητα απέναντι στο συνάνθρωπο, με μια λέξη, την απανθρωπιά. Αυτά είναι τα σημερινά «τέρατα» που δηλητηριάζουν τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου και τον οδηγούν σε συμπεριφορές που δε σχετίζονται με την πραγματική του φύση. Μέσα σε αυτό το απάνθρωπο πνεύμα έχει υποτάξει ο άνθρωπος όλες τις δυνάμεις που θα μπορούσαν να προάγουν τη ζωή του, με χαρακτηριστικότερη την επιστήμη. Αυτή, χρησιμοποιείται αποκλειστικά για εξυπηρέτηση πολιτικών και κοινωνικών συμφερόντων και με γνώμονα τον αφανισμό του ανθρώπινου είδους στο βωμό του κέρδους.
Γίνεται λοιπόν φανερό ότι περισσότερο από ποτέ, στις μέρες μας είναι αναγκαία η επικράτηση του ανθρωπιστικού πνεύματος. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται ο άνθρωπος να συμπαραστέκεται στα προβλήματα του συνανθρώπου του και να μην τον βλέπει ως ένα μέσο εξυπηρέτησης των συμφερόντων του. Παράλληλα, η κοινωνία πρέπει να ανάγει τον άνθρωπο και την ελευθερία του σε υπέρτατη αξία, καλλιεργώντας αρχές που προάγουν το πνεύμα και την ψυχή. Συγχρόνως, ο οραματισμός της παγκόσμιας κοινότητας πρέπει να προσανατολίζεται στην ειρήνη, στην πρόοδο και στη συνεργασία, με βασικές αρχές αυτές της ισότητας και της δικαιοσύνης. Έτσι λοιπόν, ο ίδιος ο άνθρωπος έχει την τύχη στα χέρια του και με τον ορθολογισμό και την αυτογνωσία θα μπορέσει να εξανθρωπίσει ξανά τον εαυτό του και τον πολιτισμό του.

Θανατική ποινή


       Θέση και αντίθεση

  • Η θεωρία της ανταπόδοσης
Η αντίληψη ότι η ποινή του θανάτου είναι η μόνη δίκαιη ποινή για το φόνο έχει τις ρίζες της στην ανταπόδοση για τα εγκλήματα ανθρωποκτονίας. Εδώ όμως βρίσκεται και το μειονέκτημα της θεωρίας αυτής, αφού στην ανταπόδοση λείπει η βεβαιότητα  της αναλογίας και της συμμετρίας, αλλά και εξαλείφεται κάθε πιθανότητα μεταμέλειας – μετάνοιας του δράστη.

  • Η θεωρία της νόμιμης άμυνας του κράτους
Στο χώρο της φιλοσοφίας του κράτους, υποστηρίχθηκε ότι το έγκλημα συνιστά προσβολή της πολιτειακής εξουσίας και η τιμωρία τη νόμιμη άμυνα. Το κύριο μειονέκτημα αυτής της θεωρίας είναι ότι νομικά στερείται ερείσματος και πολιτειολογικά καταφάσκει στο φασισμό, αφού ανάγει το κράτος σε ανώτερης υπόστασης οργανισμό. Η ουσιαστική θεοποίηση του κράτους οδηγεί στον κρατικό δαιμονισμό (ναζισμό-φασισμό) και μόνο με την εκδοχή αυτή ερμηνεύεται η αξίωση απεριορίστου κρατικού δικαιώματος για επιβολή και εκτέλεση της θανατικής ποινής.

  • Η θεωρία του εκφοβισμού
Οι υποστηρικτές της ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει καμία άλλη ποινή που να μπορεί να εκφοβίσει περισσότερο τον άνθρωπο και να τον αποτρέψει αποτελεσματικότερα από το έγκλημα. Η απειλή ενός άμεσου θανάτου είναι εκείνη στην οποία γινόταν πάντοτε προσφυγή, όταν υπήρχε απόλυτη ανάγκη άμεσης παραγωγής αποτρεπτικού αποτελέσματος. Παρά ταύτα, οι ανθρωποκτονίες εκ προμελέτης γίνονται παρά το γεγονός της υπάρξεως της ποινής του θανάτου: σ’ αυτές ο δράστης πολύ συχνά υπολογίζει ότι θα διαφύγει την ανακάλυψη, τη σύλληψη και την τιμωρία. Τέλος, υπάρχουν και περιπτώσεις που ο δράστης όχι μόνο δε φοβάται καθόλου το θάνατο, αντίθετα, τον επιθυμεί και τον επιδιώκει. Είναι εκείνες οι περιπτώσεις που η απόφαση για το έγκλημα περιλαμβάνει και την απόφαση για τον τερματισμό της ίδιας της ζωής του δράστη.

  • Θεολογική δικαιολόγηση
Σύμφωνα με αυτήν, το κράτος είναι εξουσιοδοτημένο από το Θεό, είναι δηλαδή εντολοδόχος του, να προσφεύγει σε βίαια μέτρα, ακόμα και στην θανάτωση. Εδώ όμως γεννιέται το ερώτημα, κατά πόσον το κράτος διαπερνά τα κοσμικά όρια και μεταλλάσσεται σε υπερφυσικό όργανο του Θεού, και ακόμη κατά πόσον η διαφύλαξη της ανθρώπινης ζωής επιτυγχάνεται με την καταστροφή μιας άλλης, στο όνομα μάλιστα ενός Θεού που διδάσκει τη μετάνοια και τη συγχώρεση.


Λόγοι καταλυτικοί της ποινής του θανάτου

  • Κοινωνική συνυπευθυνότητα
Η κοινωνική συνυπευθυνότητα στη διαμόρφωση του εγκληματικού τύπου, και ιδίως στη δημιουργία της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, συζητείται σήμερα σοβαρά στην επιστήμη της εγκληματολογίας. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι άνθρωποι αναζητούν εγκληματικά πρότυπα με τον ίδιο τρόπο που αναζητούν πρότυπα νόμιμης αγωγής και συμπεριφοράς. Η κοινωνία, ως οργανωμένο σύνολο στο πλαίσιο της πολιτείας, δεν έχει το δικαίωμα αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής, γιατί η ίδια είναι μια από τις σημαντικότερες γενεσιουργές αιτίες του εγκλήματος.

  • Ψυχοπνευματική υπόσταση του ατόμου
Στην ψυχή των ατόμων που οδηγούνται στο έγκλημα κρύβονται περισσότερες ανεξέλεγκτες κοινωνικές – βιολογικές καταβολές και κληρονομικές προδιαθέσεις, που «προδικάζουν» την εγκληματική προσωπικότητα ή παρεμποδίζουν τη συμμόρφωση προς τη νομιμότητα. Σύμφωνα με την  άποψη αυτή, η εγκληματική προσωπικότητα δεν είναι παρά η συνισταμένη των βιολογικών και κοινωνιολογικών συνθηκών κάτω από τις οποίες τα άτομα διαβιούν. Σήμερα έχει αποδειχθεί η σημασία της κληρονομικότητας στην εκδήλωση εγκληματικών φαινομένων μέσα από έρευνες που καταδεικνύουν τη δύναμη της εγκληματικής προδιάθεσης, από την οποία εξαρτάται ο συναισθηματικός βίος και η κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου. Η διδασκαλία του Φρόιντ συνέβαλε στη συνειδητοποίηση της άγνωστης πλευράς που όλοι κρύβουμε (υποσυνείδητο) και υπογράμμισε την αδυναμία να απαντηθεί το θεμελιώδες φιλοσοφικό ερώτημα της ελευθερίας της βούλησης.

  • Το ενδεχόμενο της δικαστικής πλάνης
Το ενδεχόμενο δικαστικής πλάνης δυστυχώς επαληθεύτηκε σε σωρεία υποθέσεων. Η ομολογία, η οποία στη δικαστηριακή πρακτική συχνά αποτελεί επιδίωξη, είναι το πλέον ανασφαλές όλων των αποδεικτικών μέσων, ενώ η μαρτυρία προβληματίζει για την ποικιλότητα των κινήτρων που κρύβει, κίνητρα που πολλές φορές οδηγούν ηθελημένα ή μη στο ψεύδος και, κατά συνέπεια, στη συσκότιση της κρίσης του δικαστηρίου.

  • Η ωμότητα της διαδικασίας εκτέλεσης
Οι σκληρές ποινές επενεργούν με ωμότητα, προκαλώντας ηθική άμβλυνση και μοιρολατρικό εθισμό, χωρίς να εμποδίζουν τη διάπραξη παρόμοιων εγκλημάτων. Τις διαπιστώσεις αυτές επιδεινώνουν οι οικτρές, ανέλεγκτες, ιδιαζόντως ειδεχθείς σκηνές της εκτέλεσής τους, κυριαρχικό σημείο των οποίων είναι ο στολισμένος με νομικό εξωραϊσμό σαδισμός της τελευταίας ώρας του κατάδικου. Σε όχι και τόσο παλιές εποχές, η ωμότητα της θανατικής εκτελέσεως έβρισκε άμεσα αντίκτυπο στη μαινόμενη άβυσσο της ψυχικής διαφθοράς του πλήθους, που συνέρρεε για να απολαύσει τις εκτελέσεις.
Κυρίως όμως, η όλη διαδικασία της εκτέλεσης θίγει άμεσα και βάναυσα κάθε έννοια ευνομίας, ευπρέπειας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σεβασμού στη ζωή. Ας θυμηθούμε την ταινία «Θέλω να ζήσω» και τα άθλια ντοκιμαντέρ από τις αθρόες εκτελέσεις στις αμερικανικές φυλακές, που δε στερήθηκαν βεβαίως αφειδών τηλεοπτικών προβολών. Όλη την κτηνώδη, βαθιά προσβλητική της ανθρώπινης υπόστασης χυδαιότητα της διαδικασίας εκτέλεσης της θανατικής ποινής εβίωσε ο «πρύτανης» των δημίων Pier Point, ο οποίος το ημερολόγιο που έγραψε το 1974, το αφιέρωσε στους «ανθρώπους των οποίων τα μάτια κοίταξε τελευταίος».

 Ευάγγελος Αποστολόπουλος, Η ποινή του θανάτου, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 1980

Θέματα προς επεξεργασία
1. Ποιες θεωρίες υπέρ της θανατικής ποινής προβάλλονται στο κείμενο και με ποιο τρόπο τις ανασκευάζει ο συγγραφέας;
2. Γιατί η ποινή του θανάτου θίγει τα ανθρώπινα δικαιώματα και το σεβασμό στη ζωή;