Τετάρτη 5 Μαρτίου 2014

Παγκοσμιοποίηση - Κριτήριο αξιολόγησης



΄

Α΄  ΚΕΙΜΕΝΟ
§1. Είναι διάχυτος ο φόβος ότι η παγκοσμιοποίηση απειλεί με ισοπέδωση τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες και αποβλέπει στην επιβολή μιας ενιαίας μορφής πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Ο φόβος αυτός, με τη μορφή, τουλάχιστον, με την οποία συνήθως νοείται, δεν έχει σοβαρά ερείσματα. Διότι η έννοια της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του ατόμου, στην οποία βασίζεται η παγκοσμιοποίηση, δεν επιτρέπει τη βίαιη επιβολή κανενός είδους πολιτισμού. Αν οι λαοί, για παράδειγμα, βρίσκουν τα κινηματογραφικά προϊόντα μιας χώρας πιο ελκυστικά από όσα τους προσφέρει η δική τους τέχνη, αυτό δεν σημαίνει τίποτε άλλο από το ότι δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν όσο αξίζει, αν αξίζει, το δικό τους πολιτισμό. Σημαίνει είτε ότι ο δικός τους πολιτισμός είναι κατώτερος του ξένου, είτε ότι η παιδεία τους δεν τους έμαθε την αξία του, αν δεν αλώθηκε βέβαια και η ίδια η παιδεία από τον «ξένο» αυτό πολιτισμό. Η παγκοσμιοποίηση, με άλλα λόγια, δεν απειλεί παρά μόνο τις πολιτιστικές ταυτότητες που έχουν ήδη ατονήσει και εξασθενήσει από μόνες  τους ως υπαρξιακά βιώματα του λαού, αυτές που έχουν περιπέσει σε «φολκλόρ» και που ούτως ή άλλως δεν προξενούν κανένα πρόβλημα στην παγκοσμιοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση δεν ενοχλείται καθόλου από την πολυπολιτισμικότητα, όταν αυτή περιορίζεται στη φολκλορική έκφραση της. Αντιθέτως την ενθαρρύνει ως ένα εμπλουτισμό της ατομικής τέρψεως και ευδαιμονίας. Τη χρηματοδοτεί μάλιστα, για να γίνει πιο «χρήσιμη» σε όσους είναι σε θέση να εξαγοράσουν τα «ενδιαφέροντα» αυτά «εξωτικά» προϊόντα του πολιτισμού. Έτσι, οι «φολκλορικές» αυτές πολιτιστικές ιδιαιτερότητες μπορεί να «πουληθούν» ως οικονομικά αγαθά στην παγκόσμια αγορά και να γίνουν οι ίδιες μέρος της παγκοσμιοποίησης.

§ 2. Η παγκοσμιοποίηση ενοχλείται μόνον όταν μια συγκεκριμένη πολιτιστική ταυτότητα εμποδίζει τις πολιτισμικές συνιστώσες, που αποτελούν  βασικά συστατικά της. Ό,τι για παράδειγμα, δεν θεωρεί τη γνώση ως χρηστικό εργαλείο προωθήσεως της ατομικής ευημερίας δια της οικονομικής αναπτύξεως, πρέπει να εξοβελιστεί. Ένας λαός που αφιερώνει περισσότερο χρόνο στη διασκέδαση παρά στην εργασία και δεν προάγει την οικονομία, πρέπει να αλλάξει νοοτροπία. Ένα κράτος, που με το εκπαιδευτικό του σύστημα δεν εξυπηρετεί την παραγωγή, πρέπει να προβεί στις ανάλογες μεταρρυθμίσεις. Κάθε δίκαιο που εμποδίζει την ευδαιμονία του ατόμου, το ύψιστο αυτό πολιτισμικό αγαθό, πρέπει να αναπροσαρμοστεί. Αυτές και άλλες παρόμοιες ιδιαιτερότητες, που άπτονται των αρχών που γέννησαν την παγκοσμιοποίηση, πράγματι απειλούνται από την παγκοσμιοποίηση. Αλλά, όταν όλα αυτά έχουν ήδη παραχωρηθεί, για ποια πολιτιστική ταυτότητα μιλάμε πλέον ότι απειλείται από την παγκοσμιοποίηση;

§ 3. Ας έλθουμε όμως στα καθ' ημάς.  Με ποιο τρόπο μπορεί να λεχθεί ότι  η παγκοσμιοποίηση απειλεί την πολιτιστική μας ταυτότητα; Ποια είναι αυτή η πολιτιστική ταυτότητα μας, που κινδυνεύει από την παγκοσμιοποίηση; Τρία στοιχεία θα μπορούσαμε να απομονώσουμε ως βασικά της χαρακτηριστικά. Αρχικά, τη γλώσσα. Πράγματι, η γλώσσα αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε πολιτιστικής ταυτότητας. Με ποιο τρόπο την απειλεί η παγκοσμιοποίηση; Σίγουρα όχι με την αντικατάσταση της με το λατινικό αλφάβητο ή την κατάργηση της. Αν απειλείται η γλώσσα από κάτι, αυτό είναι το πνεύμα της χρηστικότητας. Αυτό συνεπάγεται δυο πράγματα: πρώτον, την απλοποίηση και τον περιορισμό του λεξιλογίου στο ελάχιστο, που εξυπηρετεί αποτελεσματικά την παραγωγή, δείχνει την λεξιπενία, την κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων κ.τ.λ., και, δεύτερον, τον υποβιβασμό της σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με κάποια ξένη γλώσσα, που είναι πιο χρηστική στην παγκόσμια κοινότητα. Ξαναγυρίζουμε δηλαδή πάλι στις βασικές πολιτισμικές συνιστώσες της παγκοσμιοποίησης. Αν ο λαός μας έχει αποδεχθεί τις συνιστώσες της χρηστικότητας της γνώσης, της προτεραιότητας της παραγωγικότητας κ.τ.λ., τότε μοιραία η γλώσσα του θα υποστεί κάποιες συνέπειες. Το πρόβλημα, συνεπώς, δεν είναι στην ουσία τι θα γίνει με τη γλώσσα, αλλά τι θα γίνει με την αποδοχή ή όχι της πολιτισμικής αρχής της χρηστικότητας ως προς όλα τα στοιχεία του πολιτισμού, περιλαμβανομένης και της γλώσσας.
§ 4. Κρίσιμο πρόβλημα που θα προκύψει στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης είναι και  η τύχη του έθνους-κράτους. Στο σημείο αυτό τα πράγματα είναι κάπως περίπλοκα. Αποτελεί η έννοια του έθνους-κράτους συστατικό στοιχείο μιας πολιτιστικής ταυτότητας, κάτι ανάλογο με τη γλώσσα; Η ιστορία αλλά και η σύγχρονη πραγματικότητα δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Στο Βυζάντιο, για παράδειγμα, υπάρχει ενιαία πολιτισμική ταυτότητα, παρά το ότι στο ίδιο κράτος στεγάζονται διάφορα έθνη. Τώρα, λοιπόν, που τα έθνη-κράτη καλούνται διαρκώς και περισσότερο να παραχωρήσουν την κρατική κυριαρχία τους, να ανοίξουν τα σύνορα τους, να επιτρέψουν την εγκατάσταση ξένων στο έδαφος τους με αναπόφευκτη συνέπεια τη δημογραφική αλλοίωση τους, ο ελληνισμός ως πολιτιστική ταυτότητα θα πρέπει να διαχωριστεί σαφώς από τον ελλαδισμό, και να μη συγχέεται ή ταυτίζεται με αυτόν. Αν δεν θέλουμε η παγκοσμιοποίηση να συνθλίψει την εθνική μας ταυτότητα, πρέπει να κάνουμε τον διαχωρισμό αυτό και να αναπτύξουμε τον ελληνισμό ως πολιτιστική ταυτότητα, που δεν θα εξαρτά την επιβίωση της από την τύχη του έθνους-κράτους.
§ 5. Καίριο ζήτημα δημιουργεί και η θρησκεία στην πορεία της παγκοσμιοποίησης. Η θρησκεία διαμόρφωσε και εξακολουθεί να διαμορφώνει, άμεσα ή έμμεσα, πολιτιστικές ταυτότητες. Το πρόβλημα σήμερα είναι αν ο ρόλος της θρησκείας στη διαμόρφωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων μπορεί να συνεχιστεί, και με ποιον τρόπο, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Η πείρα του παρελθόντος, κατά το οποίο η θρησκεία χρησιμοποιήθηκε για να διαιρέσει ή να καταπιέσει, αντί να ενώσει και ελευθερώσει τους ανθρώπους, οδηγεί στην τάση να αποχρωματιστεί, όσο περισσότερο γίνεται ο πολιτισμός από τη θρησκεία. Αυτό είναι όχι μόνο ανεδαφικό, αλλά και επιζήμιο. Γιατί η θρησκεία από τη φύση της μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη μιας υγιούς παγκοσμιότητας, απαλλαγμένης από τις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης. Ιδιαίτερα ισχύει αυτό για την Ορθοδοξία, η οποία με άξονα την έννοια του προσώπου μπορεί να δείξει προς μια παγκοσμιότητα που θα σέβεται τη διαφορά και την ετερότητα, που δεν φοβάται τον «άλλο», όσο διαφορετικός και αν είναι αυτός, ακόμα και στη θρησκεία του, αλλά θα τον αγκαλιάζει ως αδελφό. Μια τέτοια Ορθοδοξία, η οποία θα «αληθεύει εν αγάπη», κατά τη φράση του Παύλου, και όχι εν ζηλωτική μισαλλοδοξία, η οποία δεν θα ταυτίζει την υπόσταση της με μια εθνική ή κρατική οντότητα, αλλά θα διαποτίζει τον πολιτισμό με το πνεύμα της αγάπης και της ελευθερίας, είναι όχι μόνο ανεκτή, αλλά και άκρως αναγκαία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
§ 6. Καμιά παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να εξαφανίσει τις πολιτιστικές ταυτότητες, παρά μόνον αν οι λαοί παύσουν να δημιουργούν.
Αν αυτό είναι αληθινό, τότε ίσως η παγκοσμιοποίηση να προσφέρει το πλαίσιο για δημιουργική συνάντηση των πολιτιστικών ταυτοτήτων, από την οποία δεν θα προκύψει ένας παγκόσμιος πολιτισμός, αλλά μια ώσμωση πολιτισμών, από την οποία θα ωφεληθούν ποιοτικά όλες οι πολιτιστικές ταυτότητες. Αυτό συνέβη πάντοτε στην ιστορία. Στην εποχή, λοιπόν, της παγκοσμιοποίησης θα ήταν λάθος κάθε περιχαράκωση των πολιτιστικών ταυτοτήτων ή αντιπαλότητα μεταξύ των και ευλογία η συνύπαρξη και ώσμωση τους . Από την ώσμωση αυτή καμιά πολιτισμική ταυτότητα, που έχει περιεχόμενο της την αλήθεια, δεν κινδυνεύει .Θέλω να πιστεύω ότι αυτό ισχύει για την δική μας πολιτιστική ταυτότητα, αν δεν την παραδώσουμε αντί του «πινακίου φακής» της οικονομικής ευημερίας.
Β΄ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1.                        Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις (Μονάδες 25)
2.                        Να καταγράψετε τα μέσα πειθούς της 1ης παραγράφου  (Μονάδες  10)

3. Να εντοπίσετε: α) τα δομικά μέρη της 4ης παραγράφου
     β) τους τρόπους ανάπτυξης της ίδιας παραγράφου    (Μονάδες  8 )
                                                                                            
       4.Να εξετάσετε τη συλλογιστική πορεία της 5ης παραγράφου.
                                                                                                    (Μονάδες  5)
      5. Να αναλύσετε σε μια παράγραφο 70 λέξεων τη φράση: «Καμία παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να εξαφανίσει τις πολιτιστικές ταυτότητες, παρά μόνον αν οι λαοί παύσουν να δημιουργούν».                                                                            (Μονάδες  7)
      
      6. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη από τις παρακάτω:
            διάχυτος, ερείσματα, εξοβελιστεί, ετερότητα, διαποτίζει   
                                                                                                 (Μονάδες 5)
      7. Συμμετέχετε σε μια εκδήλωση του δήμου σας με θέμα την παγκοσμιοποίηση και την επίδρασή της στις πολιτιστικές συναλλαγές των λαών. Να εκφωνήσετε ένα λόγο (500-600 λέξεων) με το οποίο θα αναπτύξετε τις απόψεις σας για τις ωφέλειες της πολιτιστικής επικοινωνίας των λαών στην εποχή μας και θα παρουσιάσετε προτάσεις, ώστε αυτή να μην αποβεί παράγοντας αλλοτρίωσης της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
                                                                                                  (Μονάδες 40)


Ο οικουμενισμός



Τι σημαίνει να έχεις μια ταυτότητα, δηλαδή να έχεις επίγνωση ότι είσαι κάποιος, ότι έχεις έναν εαυτό; Αυτό το ερώτημα είχε θέσει ο Σωκράτης απορητικά κι αυτό υπήρξε το πρώτα αίτημα για αυτοσυνείδηση. Το σωκρατικό «γνώθι σ’ αυτόν» σημαίνει: πάρε απόσταση από την ενστικτώδη αμεσότητα της ζωής, ξεπέρασε τις στιγμιαίες ή παρορμητικές αντιδράσεις και φώτισε την ύπαρξή σου στη συνέχεια και την ενότητά της δια μέσου του χρόνου. Μια συνέχεια, που φανερώνει το νόημα και την αξία της.
            Για τους λαούς αυτή η συνέχεια σημαίνει ιστορία. Συνείδηση της ταυτότητάς των έχουν οι λαοί, εφ’ όσον έχουν συνείδηση της ιστορίας των. Διαθέτουν δηλαδή, μνήμη για πράξεις και έργα δεμένα σε τόπο και χρόνο με ό,τι ονομάζουμε πατρίδα και που είναι άξια αναγνώρισης. Η ιστορία έτσι σφραγίζει την ιδιαιτερότητα και το μέγεθος της παρουσίας ενός λαού. Συνείδηση της σημαίνει συνείδηση ταυτότητας.
            Η συνείδηση της ταυτότητας δεν μας ξεχωρίζει μόνο από τους άλλους, αλλά μας δίνει και την ευθύνη να υπάρχουμε και να δημιουργούμε σε αναφορά προς μια παράδοση, που καλούμαστε να κρατήσουμε ζωντανή. Συνείδηση ταυτότητας σημαίνει κλήση για αυτοπραγμάτωση, που συνοδεύεται με κινδύνους.
            Σήμερα αισθητός είναι ο κίνδυνος που προέρχεται από δύο ακραίες τάσεις: την υποχώρηση της συνείδησης της ιδιαιτερότητας των λαών μπροστά σε ένα διφορούμενο οικουμενισμό από τη μια, και την έξαρση ενός μισαλλόδοξου υπέρμετρου εθνικισμού από την άλλη.
            Ο οικουμενισμός της εποχής μας προβάλλει κάτω από δύο μορφές: είναι ο οικουμενισμός που ζητά, ενισχυμένος και από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας να ενώσει τους ανθρώπους κάτω από μια ενιαία ηθική και πολιτική συνείδηση στηριγμένος σε κανόνες και αρχές γενικά παραδεκτές. Σε ένα κόσμο που είναι ρευστός και συγκεχυμένος, καθώς τα σύνορα υποχωρούν σε ένα νέο συγκρητισμό, και οι ιδέες μαζί με τα πρότυπα ζωής διαχέονται παντού και μας πολιορκούν με λόγια, εικόνες και συμβαίνοντα, η αίσθηση ότι οι άνθρωποι ζουν και αντλούν τους όρους της ύπαρξής των μέσα από μια κοινή πηγή ενισχύεται. Το χριστιανικό κήρυγμα «ουκ έστι Ιουδαίος ουδέ Έλλην» έρχεται και πάλι στο προσκήνιο όχι με τη θρησκευτική έννοια, αλλά με την έννοια της αλληλεξάρτησης και της εξομοίωσης.
            Υπάρχει όμως και ένας άλλος οικουμενισμός, αυτός που μετατρέπει τους ανθρώπους και τους λαούς σε καταναλωτικές μάζες καταργώντας την ιδιαιτερότητά τους, αφού τους εξαναγκάζει σε μια τυποποίηση, που καθορίζεται από τις ρυθμιστικές επιταγές μιας χωρίς σύνορα παραγωγής και κατανάλωσης σε αγαθά υλικά και πνευματικά. Τα ίδια κέντρα καθορίζουν τις ανάγκες και τις συνήθειές μας στη μόδα, τη διατροφή, την ψυχαγωγία, τα θεάματα και τα ακούσματα και συντηρούν μια απρόσωπη, χωρίς ιδιαιτερότητα και χωρίς ταυτότητα ζωή. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι τώρα εξαφανίζονται διάλεκτοι, ήθη και έθιμα υποχωρούν και οι εθνικές παραδόσεις πιέζονται και απειλούνται με εξουθένωση.
            Η πρώτη μορφή του οικουμενισμού, που φορέας της είναι η πανανθρώπινη συνείδηση, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρνητική, όταν φτάνει σε μια αφαίρεση, δηλαδή στο διεθνιστικό αποχρωματισμό της ιδιαιτερότητας των λαών. Στην υγιή του όμως μορφή ο οικουμενισμός αυτός αναμφισβήτητα μας διανοίγει τον ορίζοντα προς μια πανανθρώπινη κοινότητα. Στο χώρο της φιλοσοφίας κατοχυρώνεται στα νεότερα χρόνια από την ηθική των κατηγορικών προστακτικών του Καντ, τη θεωρία της δικαιοσύνης του Τζον Ρολς και τη διαλογική ηθική του Χάμπερμας.
            Η δεύτερη αντίθετα μορφή οικουμενισμού αποτελεί αναμφισβήτητα μια ισοπεδωτική εξουθένωση του προσωπικού πυρήνα και της ιστορικής ιδιαιτερότητάς του καθ’ ενός λαού, γιατί μετατρέπει τη ζωή σ’ ένα μηχανισμό προσαρμογής και υποκαθιστά τη δημιουργική έκφραση με την τυραννία της κατασκευής. Η φυγή οδηγεί τους ανθρώπους αναπόφευκτα σε κάτι ακραίο και παράλογο, που στρέφεται προς έναν ανεξέλεγκτο υποκειμενισμό.
            Στην περίπτωση των λαών έχουμε τότε να κάνουμε με έναν άκρατο εθνικισμό. Δεν είναι τυχαίο, που η εποχή μας γνωρίζει αυτόν τον εθνικισμό σε συνεχή ξεσπάσματα μισαλλοδοξίας. Ο εθνικοσοσιαλιστικός σωβινισμός, ο ισλαμισμός, οι διωγμοί και οι συγκρούσεις ανάμεσα σε θρησκευτικές και εθνικές ομάδες, η ξενοφοβία και το κλίμα τρόμου που καλλιεργεί, αποτελούν τραγικά δρώμενα στο σκηνικό του αιώνα μας.
            Το να μπορούμε να έχουμε μια ταυτότητα εθνική ή προσωπική, αυτό είναι που μας κρίνει. Γιατί η διαφορά μας με τους άλλους, η ιδιαιτερότητά μας, εκτιμημένη σωστά, μόνο αυτή μπορεί να μας κρατήσει ανοικτούς σε μια βαθύτερη οικείωση με ένα κόσμο πολυπρόσωπο και να μας καταστήσει αληθινά δημιουργικούς και ανθρώπινους.
            Το έργο αυτό της ενότητας μέσα στη διαφορά, που η Ευρώπη έχει αναλάβει μπαίνοντας στον εικοστό πρώτο αιώνα, είναι δύσκολο και δυσεπίτευκτο μέσα σε ένα κόσμο, που τείνει να υποταγεί στην ανωνυμία και δεν έχει ξεφύγει ακόμα από την παθολογία της εθνικιστικής μισαλλοδοξίας.
                                                                                            (Κ. Μιχαηλίδης)

Ερωτήσεις
1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.

2. Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν τη συνείδηση της ταυτότητας των λαών;

3. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την εθνική ταυτότητα σήμερα;

4. Ποιες είναι οι δύο μορφές οικουμενισμού που προβάλλει ο συγγραφέας;

5. Πώς κρίνει ο συγγραφέας αυτές τις δυο μορφές οικουμενισμού;

6. Ποιο φαινόμενο ενισχύεται σε επίπεδο λαών με τη δεύτερη μορφή οικουμενισμού και πώς φαίνεται αυτό στην εποχή μας;

7. Ποια είναι η άμυνα των λαών απέναντι στον πολυπρόσωπο σύγχρονο κόσμο;

8. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80 – 100 λέξεων το νόημα του παρακάτω αποσπάσματος: «Το σωκρατικό «γνώθι σ’ αυτόν» σημαίνει: πάρε απόσταση από την ενστικτώδη αμεσότητα της ζωής, ξεπέρασε τις στιγμιαίες ή παρορμητικές αντιδράσεις και φώτισε την ύπαρξή σου στη συνέχεια και την ενότητα της δια μέσου του χρόνου».

9. αξία, διφορούμενος, οικουμενισμός, άκρατος: να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.

10. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με βάση τα στοιχεία της μορφής και του περιεχομένου του.

11. Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην έβδομη και ένατη παράγραφο του κειμένου;

12. Ως μέλος της Βουλής των Εφήβων λαμβάνετε μέρος σε μια συζήτηση σχετικά με τον οικουμενισμό και την εθνική ταυτότητα. Να εκφωνήσετε μια ομιλία για τις πιθανές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, επισημαίνοντας παράλληλα το ρόλο της πνευματικής ηγεσίας των λαών στη διατήρηση της εθνικής τους ταυτότητας (500-600 λέξεις).

Παγκοσμιοποίηση



Ο όρος: πρόκειται για την αυξανόμενη αλληλεξάρτηση των χωρών όλου του κόσμου και την υποχώρηση των οικονομικών και εθνικών συνόρων. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της εξέλιξης είναι η οικουμενικότητα, καθώς όλες οι χώρες του πλανήτη συνδέονται με ένα πλέγμα οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό, ώστε για πρώτη φορά να γίνεται λόγος για ενοποίηση του κόσμου και “παγκόσμιο χωριό”.

Τα θετικά στοιχεία της παγκοσμιοποίησης

Οικονομική ανάπτυξη
1.      Η κατάργηση των οικονομικών συνόρων επιτρέπει τη μεγιστοποίηση των οικονομικών αγορών, την απελευθέρωση των συναλλαγών και την αύξηση της παραγωγικότητας.
2.      Η οικονομική συνεργασία των χωρών και η ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων επιταχύνει την οικονομική πρόοδο.
    
Καθολικοποίηση των αξιών της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
           Η διάδοση των ιδεών με τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης οδηγεί στη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής κοινής γνώμης που διεκδικεί τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους τους κατοίκους του πλανητικού χωριού.  Έτσι, απομονώνονται τα αυταρχικά καθεστώτα και στιγματίζονται οι αντιδημοκρατικές συμπεριφορές.

Προστασία της ειρήνης και διεύρυνση του οικουμενικού πνεύματος
1.      Η διακρατική συνεργασία προωθεί την παγίωση της ειρήνης στον κόσμο και την αντιμετώπιση των οικουμενικών προβλημάτων (βία, καταστροφή περιβάλλοντος, υποσιτισμός)
2.      Το οικουμενικό πνεύμα που διαμορφώνεται, υποβοηθά τη διευθέτηση των διαφορών μεταξύ των κρατών και τον περιορισμό των ανταγωνισμών.
      
Διαμόρφωση οικουμενικού πολιτισμού
1.      Ο διάλογος μεταξύ των κοινωνιών με διαφορετικό πολιτισμό και τρόπο ζωής ενθαρρύνει την ανοχή και τον ειλικρινή σεβασμό για τον “άλλο”.
2.      Η επικοινωνία των λαών συντείνει στη διαμόρφωση μιας πολύχρωμης πολιτισμικής έκφρασης, ενός οικουμενικού πολιτισμού, στον οποίο τα διάφορα έθνη συμβάλλουν με το δικό τους χρώμα.

Εξέλιξη του εθνικού πολιτισμού και της παράδοσης
Η επαφή με διαφορετικούς πολιτισμούς επιτρέπει την αξιοποίηση των επιτευγμάτων των άλλων λαών, συντελώντας στον εμπλουτισμό και την εξέλιξη των επιμέρους εθνικών παραδόσεων.

Δυνατότητες μόρφωσης και σταδιοδρομίας των νέων
Η παγκόσμια κοινωνία των ανοικτών συνόρων προσφέρει στους ανθρώπους, και ιδιαίτερα στους νέους, την ευκαιρία να συμμετέχουν στην παγκόσμια πολιτιστική εξέλιξη και να απολαμβάνουν τα αγαθά της: πρόσβαση στη διεθνή παιδεία, γνωριμία με την παγκόσμια κουλτούρα, επαγγελματική σταδιοδρομία σε πολυεθνικές επιχειρήσεις, ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα και μετακίνηση σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.

Οι κίνδυνοι από τον οικουμενικό πολιτισμό

1. Οικονομική ηγεμονία των ισχυρών και διόγκωση των ανισοτήτων
  • Ο αυξανόμενος πλούτος δεν κατανέμεται προς όφελος όλων των κοινωνιών, αλλά αντίθετα εντείνονται ραγδαία οι ανισότητες ανάμεσα στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες κοινωνίες.
  • Η οικονομία πολλών χωρών υποβαθμίζεται μέσα στα πλαίσια της παγκόσμιας κοινότητας, εξαιτίας της αδυναμίας τους να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού.

       2.   Πολιτική κυριαρχία και συγκεντρωτισμός της εξουσίας
  • Η πολιτική ενοποίηση παίρνει το χαρακτήρα πολιτικής ηγεμονίας των ισχυρών οι οποίοι επιβάλλουν το δίκαιο της πυγμής με αλαζονικό τρόπο.
  • Η ανάδειξη υπερεθνικών κέντρων διακυβέρνησης και η συγκέντρωση των εξουσιών σε αυτά περιορίζει τη δυνατότητα άσκησης εθνικής πολιτικής και αδρανοποιεί τον απλό πολίτη, ο οποίος αισθάνεται ότι δεν μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις και ότι όλα αποφασίζονται ερήμην του.

       3.  Οικολογικό αδιέξοδο και πολιτιστική αλλοτρίωση
  • Η εξάπλωση του καταναλωτικού προτύπου ζωής σε όλο τον πλανήτη οδηγεί σε περιβαλλοντική υποβάθμιση και οξύνει το οικολογικό πρόβλημα, εξαιτίας της αλόγιστης εκμετάλλευσης του φυσικού πλούτου.
  • Η πολιτιστική φυσιογνωμία των λαών απειλείται από την άκριτη υιοθέτηση αξιών και συμπεριφορών, ξένων προς το χαρακτήρα, την ιστορία και τις παραδόσεις τους.


Προϋποθέσεις ενός ανθρωποκεντρικού παγκόσμιου πολιτισμού.
Προκειμένου να επιτευχθεί μια παγκόσμια κοινωνία που θα διαπνέεται από τις αρχές της δικαιοσύνης, της ισότητας και του ανθρωπισμού είναι απαραίτητες οι εξής προϋποθέσεις:
  1. Η προστασία της παγκόσμιας ειρήνης και η ανάπτυξη της συνεργασίας των κρατών με βάση τις αρχές της ισότητας και του αμοιβαίου σεβασμού.
  2. Η ενίσχυση του κύρους και του ρόλου των διεθνών οργανισμών για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον πλανήτη.
  3. Ο επαναπροσδιορισμός της έννοιας της ανάπτυξης· οικονομική ανάπτυξη με σεβασμό στα όρια που θέτει το φυσικό περιβάλλον προς όφελος όλων των λαών.
  4. Η δικαιότερη κατανομή του πλούτου με την υποβοήθηση των αδύναμων οικονομιών και τη συνετή αξιοποίηση των φυσικών πόρων.
  5. Η εδραίωση της δημοκρατίας με την ενδυνάμωση των θεσμών συμμετοχής του πολίτη.
  6. Η διαμόρφωση ενός κράτους πρόνοιας με ευαισθησία στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και ενός κράτους δικαίου με ισότητα, αξιοκρατία και κατοχύρωση στην πράξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
  7. Η ανάπτυξη της ανεκτικότητας και του σεβασμού στο διαφορετικό, ως προϋπόθεση για τη διαφύλαξη του πολιτιστικού πλούτου της ανθρωπότητας και τη συνύπαρξη των λαών και η υπεράσπιση της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας (γλώσσα, θρησκεία, τέχνες...)κάθε λαού και κοινωνικής ομάδας.
  8. Η παιδεία με έμφαση στην προβολή των κοινών στοιχείων που ενώνουν τους λαούς και επιτρέπουν την ανάπτυξη της οικουμενικής συνείδησης πέρα από στερεότυπα, προκαταλήψεις και εθνικιστικές ακρότητες.

Μνημεία



Θεματική ενότητα: Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα – Μνημεία

Κείμενο 1:  Ο λόγος της Μελίνας Μερκούρη στην Oxford Union για τα Μάρμαρα του  Παρθενώνα
            Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι,
            Καταρχάς, επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την Oxford Union που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ να ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης, όπως και τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων.
            Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo. Υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci. Υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πώς πάρθηκαν τα Μάρμαρα από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι […]
            Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δε θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω στα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα.
            Τα μάρμαρα, λένε, πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. Ρωτά αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη «νόμιμη διαδικασία». Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε. Είναι νόμιμο να διαπραγματεύεται κανείς με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα ελληνικά υπάρχοντα, όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό;
            Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή αυτή. «Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους». Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί, ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοι; Οι Έλληνες που πολύ μετά τον Περικλή δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης. Οι Έλληνες που, ακόμα και κάτω από την Οθωμανική κατοχή, δημιούργησαν σχολές τέχνης και χειροτεχνίας. Οι Έλληνες που, παρά τα 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, διατήρησαν με πείσμα τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα που πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και τη συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη. Θα έχετε σίγουρα ακούσει, αλλά επιτρέψτε μου, να επαναλάβω τι είπε ένα γέρος Έλληνας στον J.C. Hobhouse. «Παίρνετε τους θησαυρούς μας. Σας παρακαλώ να τους φυλάξετε καλά. Μια μέρα θα τους ζητήσουμε πίσω». Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος αυτός μιλούσε για λογαριασμό του;
            Επιχείρημα 3ο. Αν τα μάρμαρα επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιος πρόκειται να ζητήσει και ποιος πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων; Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα.
            Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας.
            Επιχείρημα 4ο. Αυτή είναι η πρόσφατη σοδειά. Μόλυνση. Μόλυνση πάνω από την Ακρόπολη. Τι σας λέει αυτό; Όταν το Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα μόλυνσης, υπήρξαν κραυγές  πανικού για τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ήταν στεγασμένα στο Βρετανικό Μουσείο. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα, θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με τα πιο προηγμένα συστήματα ασφαλείας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη.
            Το μόνιμο επιχείρημα των Βρετανών είναι ότι μετακινώντας τα μάρμαρα, τα έσωζαν από τη βαρβαρότητα των Τούρκων. Γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια στο να μετακινηθούν γλυπτά από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και ότι μετακινήθηκαν κατά βάρβαρο τρόπο. Παραθέτω ένα από τα γράμματα του Lusieri προς τον Έλγιν: «Έχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω την απόκτηση της 6ης μετόπης, εκείνης με τον κένταυρο που απαγάγει τη γυναίκα. Με το έργο αυτό είχαμε πολλά προβλήματα από κάθε άποψη, και αναγκάστηκα να γίνω λίγο βάρβαρος». Ο Dodwell έγραψε: «Ένιωσα την απερίγραπτη ταπείνωση να είμαι παρών, όταν ο Παρθενώνας απογυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά του. Είδα ορισμένες μετώπες της ακραίας νότιας πλευράς του ναού να σέρνονται κάτω»…
            Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές. Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Έλγιν, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μη δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας; Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;
            Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλάει για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημα κατά του Ρόμελ […]
            Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Έλγιν σαν άσχετη προς το παρόν. Λέμε στη Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα, στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής, παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα το όνομά της.
                                                                                                    Ευχαριστώ.

Θέματα προς επεξεργασία
1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.
2. Ποια επιχειρήματα υπέρ της επιστροφής των μαρμάρων στην Ελλάδα παρουσιάζει η Μελίνα Μερκούρη και ποια αντικρούει;
3. Τι σημασία έχουν για τους Έλληνες τα μάρμαρα του Παρθενώνα σύμφωνα με την ομιλήτρια;
4. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη του κειμένου.
5. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί η ομιλήτρια;
6. Συμμετέχετε στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Νέων και στην ομιλία σας έχετε αποφασίσει να θίξετε το μείζον θέμα της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα στη φυσική τους κοιτίδα. Να γράψετε το σχετικό κείμενο, εστιάζοντας στα επιχειρήματα που καθιστούν επιβεβλημένη την επιστροφή των μαρμάρων στην Ελλάδα (600 λέξεις)



Κείμενο 2:  Μνημεία και εκπαίδευση
            Τα κάθε λογής μνημεία φέρουν ορατά τα σημάδια του πνευματικού επιπέδου, των αισθητικών αντιλήψεων, της κοινωνικής οργάνωσης και των πολιτικών σχέσεων, που χαρακτήριζαν ένα λαό σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Αποτελούν, μ’ άλλα λόγια, το πνευματικό αποτύπωμα και το υλικό ίχνος του στο χώρο και στο χρόνο και ως τέτοια συνιστούν τον πιο άμεσο φορέα του πολιτισμού του.
            Θα’ ταν,  λοιπόν, λογικό να κατέχουν περίοπτη θέση στο εκπαιδευτικό έργο και να αξιοποιούνται ως μέσα για την επίτευξη των σκοπών του. Γιατί αν ο κυριότερος από τους σκοπούς του σχολείου είναι η επαφή της νέας γενιάς με τα πνευματικά επιτεύγματα όλων των προηγούμενων, τότε τα μνημεία μπορούν να προσδώσουν σ’ αυτή την επαφή βιωματικό και άμεσο χαρακτήρα, πολύ βαθύτερο και πληρέστερο απ’ ό,τι η απλή διδασκαλία.
            Το σίγουρο είναι πως το εκπαιδευτικό σύστημα δε μένει αδιάφορο μπροστά σε αυτή τη δυνατότητα: είτε άμεσα (επισκέψεις) είτε έμμεσα (μετάδοση γνώσεων) προσπαθεί να γνωρίσει στη νέα γενιά τα μνημεία του τόπου. Είναι όμως αυτή η δυνατότητα επαρκώς αξιοποιημένη και έχουν αυτές οι προσπάθειες το επιθυμητό αποτέλεσμα; Εύλογα, κατά τη γνώμη μας, εγείρεται η αμφιβολία.
            Πρώτα απ’  όλα, στις περισσότερες από τις επισκέψεις κυριαρχούν γνωρίσματα που αντίκεινται στη δυνατότητα της ουσιαστικής επικοινωνίας με τα μνημεία. Θόρυβος, προχειρότητα και βιασύνη κρατούν τους μαθητές σε κατάσταση συναισθηματικής αποστασιοποίησης και προσδίδουν στην περιήγησή τους το χαρακτήρα μιας ανάλαφρης εκδρομής. Τις πιο πολλές φορές, λείπουν από τους μαθητές δύο βασικά στοιχεία: αφενός η προεργασία, ώστε να γνωρίζουν τι θα δουν, και αφετέρου η εξερεύνηση, ώστε να ανακαλύψουν ό,τι θα δουν. Έτσι, απροετοίμαστοι και παθητικοί κοιτάζουν αλλά δε βλέπουν, πληροφορούνται αλλά δε μαθαίνουν, διδάσκονται αλλά δε βιώνουν. Και αυτό σημαίνει ότι η τυποποιημένη ατμόσφαιρα της σχολικής αίθουσας διαπερνά τη σχέση των νέων και με τα μνημεία: ο εκπαιδευτικός προπορεύεται, οι μαθητές ακολουθούν· ο εκπαιδευτικός μιλά, οι μαθητές ακούν…
            Απ’ την άλλη, οι γνώσεις που τα σχολικά εγχειρίδια περιέχουν για τα μνημεία είναι εκ των πραγμάτων ανεπαρκείς. Όχι μόνο γιατί χαρακτηρίζονται απ’ την αποσπασματικότητα, αλλά κυρίως γιατί στο πλαίσιο ενός βαθμοθηρικού και εξετασιοκεντρικού  συστήματος παραμένουν μόνο γνώσεις, και μάλιστα κενές νοήματος και σημασίας έξω απ’ το καθορισμένο πλαίσιο. Στην καλύτερη, λοιπόν, περίπτωση διατηρούνται ως εγκυκλοπαιδικές και στη χειρότερη λησμονούνται. Είτε έτσι είτε αλλιώς δεν είναι σε θέση ούτε το ενδιαφέρον να κινήσουν ούτε το βίωμα να γεννήσουν.
            Θα’ ταν εύκολο να καταλογίσουμε την ευθύνη για όλα αυτά στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές, να ψέξουμε δηλαδή τους μεν για αδιαφορία και τους δε για ασέβεια. Πέρα όμως από άδικη θα ήταν και διαστρεβλωτική μια τέτοια κρίση, γιατί παραβλέποντας την παθολογία ενός ολόκληρου συστήματος εμμένει στην ηθική προαίρεση των υποκειμένων του, που όπως και να’ χει επηρεάζεται από αυτή την παθολογία. Με άλλα λόγια, και ενδιαφέρον και σεβασμός υπάρχουν, αλλά δίχως το κατάλληλο εκπαιδευτικό κλίμα είναι αδύνατο να καρποφορήσουν. Και μέχρι το κλίμα αυτό να απαλλαγεί από τη μονομέρεια της γνωσιοκεντρικής και βαθμοθηρικής του λειτουργίας, τόσο η δυνατότητα της βιωματικής επαφής με τα μνημεία και τους πολιτισμούς που εκπροσωπούν θα ακυρώνεται κατά την εκπαιδευτική πράξη.  

         Π. Χατζημωυσιάδης, Μ. Αθανασίου, Η Νεοελληνική Γλώσσα στο Ενιαίο Λύκειο


Θέματα προς επεξεργασία
1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.
2. Ποια είναι η σημασία των μνημείων κατά το συγγραφέα;
3. Πώς μπορούν τα μνημεία να διαδραματίσουν έναν ενεργητικό ρόλο σε σχέση με τους σκοπούς της εκπαίδευσης;
4. Τι κάνει το εκπαιδευτικό σύστημα για να γνωρίσει στη νέα γενιά τα μνημεία του τόπου και ποια είναι τα τρωτά σημεία αυτών των προσπαθειών;
5. Πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η δυνατότητα βιωματικής επαφής με τα μνημεία μέσω της εκπαίδευσης;
6. Σε ποιο κειμενικό είδος ανήκει το κείμενο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
7. Πού έγκειται η παιδευτική σημασία των μνημείων και για ποιο λόγο θα έπρεπε αυτά να κατέχουν «περίοπτη θέση στο εκπαιδευτικό έργο»;
8. Ορίζοντας το χαρακτήρα της «παθολογίας» του εκπαιδευτικού συστήματος, το κείμενο κάνει λόγο για τη «μονομέρεια της γνωσιοκεντρικής και βαθμοθηρικής του λειτουργίας». Να εξηγήσετε σε μια παράγραφο 80 λέξεων το νόημα αυτής της άποψης.
9. χαρακτήριζαν, δεδομένη, ίχνος, προσπαθεί, κινήσουν: να γράψετε ένα συνώνυμα για κάθε λέξη του κειμένου.
10. Με ποιους τρόπους πιστεύετε ότι θα μπορούσε να συμβάλει το σχολείο στη βαθύτερη γνωριμία και επαφή των νέων με τα μνημεία του τόπου; Αναπτύξτε τις απόψεις σας σε μια επιστολή 500 λέξεων που απευθύνεται προς τον Υπουργό Παιδείας.

Παράδοση



Ο όρος παράδοση:  πρόκειται για το σύνολο των συνηθειών, των αντιλήψεων, των ιδεών, των ηθικών αρχών και των πολιτιστικών στοιχείων που μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά, έχοντας αντέξει στο χρόνο και καταξιωθεί στις συνειδήσεις των ανθρώπων ενός λαού.

Η σημασία της παράδοσης

Ø      είναι η βάση στην οποία στηρίζεται το πολιτιστικό οικοδόμημα ενός λαού: περιλαμβάνει τις διαχρονικές αξίες της ιστορικής πορείας, συμβάλλει στην ηθική και πολιτιστική ανάπτυξη ατόμων και λαών, συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον
Ø      τροφοδοτεί την εθνική συνείδηση, ενισχύει την εθνική ενότητα, δίνει παραδείγματα, ιδανικά και πρότυπα, διασφαλίζει την εθνική αυτογνωσία
Ø      αποτελεί ερέθισμα για κάθε σύγχρονη δημιουργία καθώς εμπερικλείει πολύτιμη πείρα και δοκιμασμένες αξίες αισθητικής μορφής.

Η στάση απέναντι στην παράδοση

Στην παράδοση υπάρχουν δύο στοιχεία:

α) Ένα θνησιμαίο στοιχείο: πρόκειται για το συντηρητικό, το οπισθοδρομικό στοιχείο που αποτελεί τροχοπέδη για την πρόοδο. Η προσκόλληση σ’ αυτό το στοιχείο συνεπάγεται μια συνολική υπανάπτυξη της κοινωνίας, δογματισμό, αδυναμία κατανόησης των σύγχρονων δεδομένων, απομόνωση και περιθωριοποίηση
β) Ένα ζωντανό στοιχείο: πρόκειται για το διαχρονικό στοιχείο που έμεινε αλώβητο και ανεπηρέαστο από το χρόνο λόγω της ιδιαίτερης αξίας και σημασίας του. Η περιφρόνηση αυτού του στοιχείου θα οδηγήσει σε επανάληψη των λαθών του παρελθόντος, απώλεια ιστορικής μνήμης, εξάρτηση από ξένα πρότυπα και πολιτιστική στασιμότητα.

Γίνεται φανερό ότι τόσο η στείρα και αναχρονιστική προσήλωση στην παράδοση όσο και η εμμονή στην πρόοδο με αγνόηση των δυναμικών στοιχείων της παράδοσης αποτελούν λανθασμένες συμπεριφορές που δεν προάγουν ούτε το άτομο ούτε το σύνολο.
Απαιτείται λοιπόν το ξεκαθάρισμα των συντηρητικών από τα διαχρονικά στοιχεία και η οικοδόμηση του νέου πάνω στα δυναμικά και ζωντανά στοιχεία του παλιού έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την κριτική στάση απέναντι στην παράδοση. Κατά συνέπεια, η στάση μας απέναντι στην παράδοση δεν πρέπει να παίρνει τη μορφή μιας άγονης προγονοπληξίας γιατί τότε οδηγούμαστε στο σκοταδισμό και στην οπισθοδρόμηση. Έτσι, χρειάζεται η συνεχής επαφή με την παράδοση διότι χωρίς αυτή δε μπορεί να επιβιώσει το έθνος μας.

Οι αιτίες αλλοίωσης των παραδοσιακών αξιών

ü      ο εκμηδενισμός των αποστάσεων και ο οικουμενικός πολιτισμός προκάλεσαν συρρίκνωση των εθνικών πολιτισμών
ü      η τεχνολογική πρόοδος και η επικράτηση ενός καταναλωτικού και χρησιμοθηρικού τρόπου ζωής θέτει στο περιθώριο τις πνευματικές αξίες και κατά συνέπεια και τις παραδοσιακές
ü      η αστικοποίηση του τρόπου ζωής λειτούργησε διττά: αφενός μεν οδήγησε στην ερήμωση της υπαίθρου που ήταν ο θεματοφύλακας της παράδοσης, αφετέρου δε επέβαλλε μια νέα κοινωνική πραγματικότητα και νοοτροπία όπου ο παραδοσιακός τρόπος ζωής μοιάζει παράταιρος
ü      η κρίση των φορέων κοινωνικοποίησης έθεσε σε αμφισβήτηση τις παραδοσιακές αξίες:
·         η οικογένεια δεν έχει τη συνοχή και την οργάνωση του παρελθόντος ώστε οι στενές σχέσεις μεταξύ των μελών να επιτρέπουν τη μεταλαμπάδευση των παραδοσιακών αξιών
·         η παιδεία στηρίζεται στην τεχνοκρατική αντίληψη και δεν προωθεί τις ανθρωπιστικές ιδέες και τις πνευματικές και ηθικές αξίες
·         τα ΜΜΕ δεν ενημερώνουν και δεν ευαισθητοποιούν τους νέους πάνω στις παραδοσιακές αξίες αλλά λειτουργούν εμπορικά και χρησιμοθηρικά
·         η θρησκεία παρασύρθηκε από την ιδεολογική σύγχυση της εποχής και δεν έφερε τον άνθρωπο σε επαφή με την παράδοση που τόσο δυναμικά υπηρέτησε στο παρελθόν
ü      η ιδεολογική, ηθική και πνευματική αλλοτρίωση και σύγχυση της εποχής με το έντονο υλοκρατικό πνεύμα, την ασάφεια, τη ρευστότητα, την έλλειψη προτύπων και ιδανικών, την κρίση των ηθικών και ανθρωπιστικών αξιών, την ξενομανία και τον κακώς εννοούμενο μοντερνισμό οδήγησαν στην απομάκρυνση του ανθρώπου από τις πνευματικές αξίες, στον αποπροσανατολισμό του και τη στροφή του σε απαξίες, στην παραίτηση από την αγωνιστική διάθεση, στην αποευαισθητοποίηση και απανθρωποποίησή του, στην απέχθεια για κάθε τι παραδοσιακό.


Τι πρέπει να κάνει ο άνθρωπος ώστε οι παραδοσιακές αξίες να ξαναγίνουν σύστημα αναφοράς στη ζωή του

Το άτομο

Ø      συνειδητοποίηση των πραγματικών αξιών που οδηγούν στην προσωπική ολοκλήρωση αλλά και στην πρόοδο του συνόλου
Ø      κριτική στάση απέναντι στις παραδοσιακές αξίες και σεβασμός στην παράδοση
Ø      προσπάθεια και αγώνας για να γίνουν οι πραγματικές αξίες, που στηρίζονται στα δυναμικά στοιχεία της παράδοσης, τρόπος ζωής

Η κοινωνία

Ø      επαναπροσδιορισμός των αξιών και αρμονική σύζευξη των διαχρονικών αξιών με τις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής
Ø      η προβολή των παραδοσιακών αξιών από τους πνευματικούς ανθρώπους
Ø      ο ιδιαίτερος ρόλος των φορέων κοινωνικοποίησης:
§         τα ΜΜΕ που επηρεάζουν το κοινό μπορούν να προβάλλουν τις παραδοσιακές αξίες
§         η οικογένεια πρέπει να λάβει μέριμνα για την αφομοίωση της παράδοσης από τα νεαρά της μέλη
§         η παιδεία χρειάζεται να μεταλαμπαδεύσει την πολιτιστική κληρονομιά από τη μια γενιά στην άλλη και να δείξει τη στάση που οφείλει το άτομο να κρατήσει απέναντι στις αξίες.

Η σημασία της παράδοσης σε σχέση με τα συνολικά προβλήματα της σύγχρονης Ελλάδας

Η κατάσταση στη σύγχρονη Ελλάδα, ως προς τα πολιτιστικά δεδομένα, χαρακτηρίζεται από άκριτο μιμητισμό και αλλοτρίωση. Εισάγονται χωρίς έλεγχο και κρίση πρότυπα συμπεριφοράς και αντιλήψεις που θίγουν τα διαχρονικά, παραδοσιακά στοιχεία της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας.
Επίσης, είναι γνωστό ότι οι αναπτυγμένες χώρες επιδιώκουν την ιδεολογική πολιτιστική επικράτηση τους σε μικρότερες χώρες όπως η Ελλάδα χρησιμοποιώντας τα ΜΜΕ και τις οικονομικές, κοινωνικές και γλωσσικές σχέσεις.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η παράδοση λειτουργεί ως εξισορροπητικό μέσο απέναντι στην ισοπέδωση της εθνικής πολιτιστικής ιδιαιτερότητας. Ειδικότερα, η ελληνική παράδοση ως κράμα πολλών αρμονικά δεμένων αντιφατικών στοιχείων αποτελεί έναν ισχυρό πυρήνα που μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους και τις προκλήσεις του οικουμενικού πολιτισμού, αφομοιώνοντας δημιουργικά τα στοιχεία του και διατηρώντας τη μοναδικότητα του έθνους μας.


ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ:  Παράδοση

Κείμενο :  Η σημασία μιας παράδοσης στον καιρό μας.

            Και πρώτ' απ' όλα, τι θα πει παράδοση; Είναι τα παιδιά, είναι οι πρόγονοι, είναι συνήθεια, για υποχρέωση; Είναι κάτι που μας παρέχει ασφάλεια, ταυτότητα και σιγουριά, ή εμπόδια, αναστολές και αποθάρρυνση για μια προς τ' άστρα εκτόξευσή μας; Πώς είμαστε τοποθετημένοι απέναντί της, είναι Κυρία, παρθένα ή γριά; Και πώς μας φανερώνεται εντός μας; Με μια εσωτερική διεργασία, από ανάγκη που πολλές φορές μας οδηγεί στο βάθος των πηγών μας, ή από διάθεση να είμαστε κάτι διαφορετικό, να ξεχωρίζουμε από τους άλλους; Είναι παράδοση οι συνήθειες των πατέρων μας, οι παλιές φωτογραφίες των συγγενών μας, που σκονισμένες χάνονται στα συρτάρια, ή εκείνο το φως που μας αποκαλύπτει, το αποτύπωμα των δακτύλων μας, το περίγραμμα του σώματός μας, η σκιά μας; Τι πάει να πει λοιπόν παράδοση;
            Στις μέρες μας πολύ γιορτάζονται τα “παραδοσιακά” και προστατεύονται όχι μόνο από τις αρχές, αλλά και από τους συλλόγους, κι από τα γυμναστήρια, και από τα κόμματα και τις πολιτικές παρατάξεις. Θα έχετε ακούσει πως όλοι σκίζονται να μην χαθεί το πρόσωπό μας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας, και δίχως να έχουμε χρήματα αποφασίζουμε τη διατήρηση κάθε σπιτιού και κάθε χώρου, μες στον οποίον κάποιος πρόγονος έζησε, σκέφτηκε ή τέλος πάντων έφτιαξε κάτι. Χώρια που υπάρχουν εκπομπές στην τηλεόραση, όπου καλοδιατηρημένες κυρίες με οδοντιατρική άρθρωση και συνεχώς δακρύζοντα μάτια, προσπαθούν να μας πείσουν πως κάθε πρόγονος, όλοι οι πρόγονοι, αρκεί να μην είναι κάποιος ζωντανός, υπήρξαν όλοι τους υπέροχοι, γενναίοι και εθνικοί. Και δεν χωράνε αυτά αμφισβήτηση και κριτική. Αποτελούν παράδοση εθνική. Όμως έχουμε και μια διαφορετική παράδοση, πιο προοδευτική. Μες στην οποία ο συμπαθής μας Μουφλουζέλης κάνει περίπατο με το στρατηγό Μακρυγιάννη, σε ώρες απογευματινές. Ο πατήρ ημών Βαμβακάρης μελοποιεί σε ήχο πλάγιο τη “Γυναίκα της Ζάκυνθος”του Διονυσίου Σολωμού. Και η Μαντώ Μαυρογένους χορεύει βαρύ ζεϊμπέκικο με τη Ρόζα Λούξενμπουργκ, την Πασιονάρια, ή την Πηνελόπη Δέλτα, ενισχύοντας έτσι το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών.
            Και όλα αυτά μας συντηρούν τα τελευταία δέκα χρόνια, σ' ένα εκτυφλωτικό πανόραμα με μολυσμένο αγέρα, μες στον οποίο κινούμεθα όλοι μας, ανώνυμοι και επώνυμοι, για να συνθέσουμε τελικά μια καινούργια και συγχρονισμένη εθνική φυσιογνωμία, κατάλληλη για αφίσες και για αναγνωστικά σχολείων κατώτατης εκπαίδευσης. Έτσι, λέμε, θα μπούμε στην αιωνία Ευρώπη. Ενώ άλλοι φωνάζουν πως έτσι θα εξαφανιστούμε μες στη μεγάλη Ευρώπη. Σημασία έχει πως είτε χαθούμε, είτε χωθούμε, θα είμαστε μέσα στην Ευρώπη. Κι όσο για τη φυσιογνωμία, ας αρκεστούμε στην απλή Μεσογειακή. Η ημιμαθής προσήλωση των νέων μας στα “παραδοσιακά” και η χρήση των στοιχείων τους ανεξέλεγκτα, μαζί με τις “φιλότιμες προσπάθειες” των “ειδικών καλλιτεχνών του σήμερα” να συνυπάρξει ο Μάρκος Βαμβακάρης με τον Γκεβάρα, περιέχουν, αν όχι κίνδυνο, τουλάχιστον κάτι σαν γελοιοποίηση και μια καχυποψία για την εύκολη παρουσία της παράδοσης στα πόδια μας. Συγχρόνως δε, αποτελεί και αναστολή για κάθε σοβαρότερη προσπάθειά μας να βγούμε από το αδιέξοδο των καιρών, σαν σύνολο, σαν έθνος και σαν άτομα.
            Γιατί, να πούμε την αλήθεια, η αφελής υπενθύμιση της εκ παραδόσεως αρετής μας και της παραδοσιακής γραφικής ιδιοτυπίας μας, αν δεν προκαλεί θυμηδία, τουλάχιστον ενισχύει τον τουρισμό, είναι εμπορεύσιμη, που λένε, και στοχεύει στο να ενισχύσει το εθνικό μας φρόνημα. Άλλο, αν με το εμπόριο του γραφικού εκπορνεύεται η εθνική μας ευαισθησία και με τη συνεχή πλύση εγκεφάλου περί του εθνικού, διαβρώνεται η ψυχικότητά μας και η πνευματική αντοχή μας.
            Αλλά τι γίνεται με την αυθαιρεσία των ασυμβίβαστων και επαναστατημένων νεολαιών, που ανακαλύπτουν απαίδευτες προεκτάσεις ηρώων και γεγονότων του καιρού μας μέσα στην τοπική παράδοση; Πώς να αντιδράσει κανείς στις αφελείς δια λόγου ερμηνείες των ποιητικών κειμένων και στην ακόμα αφελέστερη μουσική τους κάλυψη; Στ' αλήθεια, είναι παιδεία σήμερα να ερμηνεύει η Ρόζα Εσκενάζυ καθυστερημένα και λυπητερά τους προπολεμικούς και ανώνυμους ρεμπέτες, πλάι  σε μεγαλοφάνταστα και ακόμη αφελέστερα μελωδικά ντυσίματα των λόγων του Μακρυγιάννη ή του Σεφέρη ή του Καβάφη; Κι αυτό είναι παράδοση! Και στ' όνομά της φυσικά λειτουργεί μια καλοστημένη μηχανή που μας εξουθενώνει. Και όμως όποιος σκέφτεται και όποιος έχει τουλάχιστον την πρόσφατη συνέχεια του τόπου μέσα του, είναι σε θέση να αντιληφθεί πως το μόνο που δε μας χρειάζεται πια είναι το γραφικό, η παράσταση, οι αλλοτινές συνήθειες. Γιατί όλα αυτά δεν μας ενώνουν με τους προγόνους μας, αν δεν τους έχουμε ήδη μέσα μας, τοποθετημένους ανεξίτηλα. Και γεννιέται πάλι ένα άλλο ερώτημα. Πόσο μας είναι χρήσιμη η παρουσία τους εντός μας; Και ιδιαίτερα σε τούτους τους καιρούς; Γιατί οι νεκροί, ως γνωστόν, μας συγκρατούν από το κακό, αλλά και μας κρατάνε δέσμιους στη Γη, δεν μας αφήνουν να πετάμε αν δεν τους αρνηθούμε. Χωρίς πάλι αυτό να σημαίνει πως έχουμε ανάγκη από μια χωρίς όρια παρουσία τους. Όταν μετά τον πόλεμο ο Πικιώνης με μαθητές του τοποθετούσε με περίσσια προσοχή το ένα πετραδάκι πλάι στο άλλο στου Λουμπαδιάρη, ο Ελύτης είχε κιόλας ανακαλύψει, με την βοήθεια της Μαρίνας και της Ελένης του, το Αιγαίο, ο Εγγονόπουλος τα σπίτια των Ιωαννίνων και ο Μόραλης με τον Νικολάου τις πόρτες και τα παραθύρια της Αίγινας και του Πόρου. Ο Σικελιανός έκανε παρέα με τον Σωτήρη τον Σπαθάρη στην Κηφισιά κι ο Καζαντζάκης έγραφε την “Αακητική” του απομονωμένος στην Αίγινα. Τότες και εγώ, γνήσιο παιδί εκείνου του καιρού, πρωτοανακάλυπτα χωρίς μεθύσια και ναρκωτικά, μονάχα με βαρύ γλυκό, τον Μάρκο, τον Τσιτσάνη και τον Δασκαλάκη. Πριν τριανταπέντε χρόνια...
            Να μην ξεχνάμε επίσης πως η χώρα ήταν κατεστραμμένη από τον πόλεμο, την κατοχή και τους Γερμανούς και το επίσημο ελληνικό κράτος εκείνου του καιρού χτυπούσε κάθε τόσο ένα τεράστιο γκόνγκ από το ραδιόφωνο για να μας θυμίζει, με βροντερή φωνή, πως είμαστε τριών χιλιάδων χρόνων γέροι, λες κι ήταν φάρμακο ή συνταγή για ανοικοδόμηση. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η ανάγκη για ό,τι μικρό, αληθινό απέναντι στον φανφαρονισμό και στον επίσημο και προγονόπληκτο σκοταδισμό. Το γραφικό υπήρξε απαραίτητο. Με μόνη διαφορά, πως δεν πρόφτασε να γίνει ουσία και να ξεπεραστεί μέσα από διεργασίες πνευματικές. Άρχισε ο τουρισμός, η καλοπέραση και το εμπόριο. Υποχρεωθήκαμε να φορέσουμε τις εθνικές στολές και να χορέψουμε τον Καλαματιανό για Γάλλους, Άγγλους και Γερμανούς. Να φωτογραφηθούμε με σπασμένες κολώνες και να μιλήσουμε αρχαία σε αγγλική μετάφραση. Έτσι σήμερα ζούμε την τόσο συγκεχυμένη σχέση μας με την παράδοση. Όλα τα θεωρούμε απαραίτητα, για να μπορέσουμε στο μέλλον να συμπληρώσουμε πιστοποιητικά καταγωγής. Κι ακούγεται παντού το κάπως φαρισαϊκό μας αίτημα. Η Ταυτότητα. Να μην χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα. Αλλά κανείς δεν επιχειρεί να διευκρινίσει ποια στοιχεία ακριβώς συνθέτουν την ταυτότητά μας, για να φροντίσουμε να τα μαζέψουμε και να τα προφυλάξουμε επιμελώς μέσα σε πλαστική ή δερμάτινη θήκη. Και τέλος, μας είναι πράγματι απαραίτητη, με τα στοιχεία του παρελθόντος; Αρχίζω επίσης να αμφιβάλλω.
            Κείνο που νιώθω σίγουρα μέσα μου είναι μια φυσική απέχθεια σε ό,τι χρειάζεται παράσταση, σε ό,τι γραφικό. Δεν με ενδιαφέρουν οι συνήθειες του πατέρα μου και των λοιπών συγγενών, παρά μόνο στο ποσοστό που συντηρούνται μέσα μου και με εξυπηρετούν στο σήμερα. Και αν αυτό που περιέχω είναι μια ένδειξη ελληνικής παράδοσης, τότε καλώς να υπάρξει. Γιατί δεν μου αρέσει να παριστάνω τον πολύ Έλληνα. Θέλω να είμαι όσο είμαι. Καιρός είναι η έννοια Έλληνας να δώσει τη θέση της στην έννοια άνθρωπος. Και τότες πιστεύω πως θα συνδεθούμε με μια πιο βαθιά παράδοση που, κατά σύμπτωση, είναι και αυτή γνησίως ελληνική.
            Με δυο λόγια το θέμα μας είναι: υπάρχει στον καιρό μας μια υπερβολική και αυθαίρετη χρήση της έννοιας παράδοση. Δημιουργούμε παραστάσεις και αποτυπώνουμε τις έγχρωμες φωτογραφίες στη μνήμη των προγόνων μας. Μπερδεύουμε τους ήρωες και το περιεχόμενό τους και τους κάνουμε να ζουν δυσδιάστατα όπως στον Καραγκιόζη ο Μέγας Αλέξανδρος με τον Βεζύρη. Και οι δύο μεγαλόπρεποι και συμπαθείς. Μας εκστασιάζει ο τσάμικος μέσα σε ντισκοτέκ. Είμαστε σε θέση λοιπόν να βρούμε την αληθινή ροή μας μες στους καιρούς που έρχονται, για να δεχθούμε κάποτε μια οδυνηρή πραγματικότητα σαν τη μόνη αλήθεια; Ποια είναι τα ηθικά στοιχεία μέσα από την παράδοση για να τα συλλέξουμε και πώς θα επιτευχθεί η απόρριψη του γραφικού;

                                                                       Μ. Χατζιδάκις

Θέματα για επεξεργασία
1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.
2. Να εξετάσετε το ρόλο των ερωτήσεων στην πρώτη παράγραφο του κειμένου.
3. Ποια άποψη εκφράζει ο συγγραφέας σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης της παράδοσης στη σύγχρονη εποχή;
4. Σε ποιο βαθμό είναι απαραίτητη η παρουσία των προγόνων μέσα μας;
5. Ποια ένσταση παρουσιάζει ο συγγραφέας απέναντι στην άποψη ότι η υπερβολική ενασχόληση με την παράδοση είναι απαραίτητη για να μην χαθεί η ταυτότητά μας;
6. Ποια στάση θεωρεί  ο συγγραφέας ότι πρέπει να τηρήσουμε απέναντι στην παράδοση;
7. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου.
8. Να δώσετε δύο παραδείγματα συνυποδηλωτικού λόγου και να τα μεταφέρετε σε κυριολεξία.
9. Σε ένα άρθρο σας στην τοπική εφημερίδα να διαπραγματευτείτε τους λόγους για τους οποίους οι σύγχρονοι Έλληνες προβαίνουν σε μια υπερβολική και αυθαίρετη χρήση της παράδοσης σήμερα και να παρουσιάσετε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε η παράδοση να ενδυναμώσει τη θέση της Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο (600 λέξεις).