Ανθρωπισμός

Ομιλία Γ. Σεφέρη στη Στοκχόλμη

Τούτη τὴν ὥρα αἰσθάνοµαι πὼς εἶµαι ὁ ἴδιος µιά ἀντίφαση. Ἀλήθεια, ἡ Σουηδικὴ Ἀκαδηµία, ἔκρινε πὼς ἡ προσπάθειά µου σὲ µία γλῶσσα περιλάλητη ἐπὶ αἰῶνες, ἀλλὰ στὴν παροῦσα µορφὴ της περιορισµένη, ἄξιζε αὐτὴ τὴν ὑψηλὴ διάκριση. Θέλησε νὰ τιµήσει τὴ γλώσσα µου, καὶ νὰ – ἐκφράζω τώρα τὶς εὐχαριστίες µου σὲ ξένη γλῶσσα. Σᾶς παρακαλῶ νὰ µοῦ δώσετε τὴ συγνώµη ποὺ ζητῶ πρῶτα – πρῶτα ἀπὸ τὸν ἑαυτό µου.

         Ἀνήκω σὲ µία χώρα µικρή. Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Εἶναι µικρὸς ὁ τόπος µας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγµα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι µᾶς παραδόθηκε χωρὶς διακοπή. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν ἔπαψε ποτὲ της νὰ µιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσµα. Ἄλλο χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀγάπη της γιὰ τὴν ἀνθρωπιά, κανόνας της εἶναι ἡ δικαιοσύνη. Στὴν ἀρχαία τραγωδία, τὴν ὀργανωµένη µὲ τόση ἀκρίβεια, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ξεπερνᾶ τὸ µέτρο, πρέπει νὰ τιµωρηθεῖ ἀπὸ τὶς Ἐρινύες.

         Ὅσο γιὰ µένα συγκινοῦµαι παρατηρώντας πὼς ἡ συνείδηση τῆς δικαιοσύνης εἶχε τόσο πολὺ διαποτίσει τὴν ἑλληνικὴ ψυχή, ὥστε νὰ γίνει κανόνας τοῦ φυσικοῦ κόσµου. Καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους µου, τῶν ἀρχῶν τοῦ περασµένου αἰώνα, γράφει: «... θὰ χαθοῦµε γιατί ἀδικήσαµε ...». Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἦταν ἀγράµµατος. Εἶχε µάθει νὰ γράφει στὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ἡλικίας του. Ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα τῶν ἡµερῶν µας, ἡ προφορικὴ παράδοση πηγαίνει µακριὰ στὰ περασµένα ὅσο καὶ ἡ γραπτή. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ποίηση. Εἶναι γιὰ µένα σηµαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Σουηδία θέλησε νὰ τιµήσει καὶ τούτη τὴν ποίηση καὶ ὅλη τὴν ποίηση γενικά, ἀκόµη καὶ ὅταν ἀναβρύζει ἀνάµεσα σ’ ἕνα λαὸ περιορισµένο. Γιατί πιστεύω πὼς τοῦτος ὁ σύγχρονος κόσµος ὅπου ζοῦµε, ὁ τυρρανισµένος ἀπὸ τὸ φόβο καὶ τὴν ἀνησυχία, τὴ χρειάζεται τὴν ποίηση. Ἡ ποίηση ἔχει τὶς ρίζες της στὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα – καὶ τί θὰ γινόµασταν ἂν ἡ πνοή µας λιγόστευε; Εἶναι µία πράξη ἐµπιστοσύνης – κι ἕνας Θεὸς τὸ ξέρει ἂν τὰ δεινά µας δὲν τὰ χρωστᾶµε στὴ στέρηση ἐµπιστοσύνης.

         Παρατήρησαν, τὸν περασµένο χρόνο γύρω ἀπὸ τοῦτο τὸ τραπέζι, τὴν πολὺ µεγάλη διαφορὰ ἀνάµεσα στὶς ἀνακαλύψεις τῆς σύγχρονης ἐπιστήµης καὶ στὴ λογοτεχνία. παρατήρησαν πὼς ἀνάµεσα σ’ ἕνα ἀρχαῖο ἑλληνικὸ δράµα καὶ ἕνα σηµερινό, ἡ διαφορὰ εἶναι λίγη. Ναί, ἡ συµπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲ µοιάζει νὰ ἔχει ἀλλάξει βασικά. Καὶ πρέπει νὰ προσθέσω πὼς νιώθει πάντα τὴν ἀνάγκη ν’ ἀκούσει τούτη τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ ποὺ ὀνοµάζουµε ποίηση. Αὐτὴ ἡ φωνὴ ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγµὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγηµένη, ξέρει ποὺ νὰ ’βρει καταφύγιο, ἀπαρνηµένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ πάει νὰ ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι’ αὐτὴ δὲν ὑπάρχουν µεγάλα καὶ µικρὰ µέρη τοῦ κόσµου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἔχει τὴ χάρη ν’ ἀποφεύγει πάντα τὴ συνήθεια, αὐτὴ τὴ βιοµηχανία. Χρωστῶ τὴν εὐγνωµοσύνη µου στὴ Σουηδικὴ Ἀκαδηµία ποὺ ἔνιωσε αὐτὰ τὰ πράγµατα, ποὺ ἔνιωσε πὼς οἱ γλῶσσες, οἱ λεγόµενες περιορισµένης χρήσης, δὲν πρέπει νὰ καταντοῦν φράχτες ὅπου πνίγεται ὁ παλµὸς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, ποὺ ἔγινε ἕνας Ἄρειος Πάγος ἱκανός νὰ κρίνει µὲ ἀλήθεια ἐπίσηµη τὴν ἄδικη µοίρα τῆς ζωῆς, γιὰ νὰ θυµηθῶ τὸν Σέλλεϋ, τὸν ἐµπνευστή, καθώς µᾶς λένε, τοῦ Ἀλφρέδου Νοµπέλ, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ µπόρεσε νὰ ἐξαγοράσει τὴν ἀναπόφευκτη βία µὲ τὴ µεγαλοσύνη τῆς καρδιᾶς του.

         Σ’ αὐτὸ τὸν κόσµο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας µας χρειάζεται ὅλους τούς ἄλλους. Πρέπει ν’ ἀναζητήσουµε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται.

         Ὅταν στὸ δρόµο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγµά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουµε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουµε. Ἂς συλλογιστοῦµε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα.΄

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ

ΣΑΒΒΑΤΟ 19 ΜΑΪΟΥ 2007

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κύκλου της ζωής, αλλά

όμως δεν είναι ο ίδιος ο κύκλος της ζωής. Ανήκουμε στον

κόσμο, αλλά αυτός ο κόσμος δεν μας ανήκει, δεν είναι κτήμα

μας. Είμαστε οι διαχειριστές της ζωής και όχι οι ιδιοκτήτες

της. Δεν είμαστε δούλοι του κόσμου, ούτε όμως γίναμε κι

αφεντικά του. Απλώς παραμένουμε οικονόμοι της ζωής1.

Με αυτόν τον κάπως αφοριστικό τρόπο απεικονίζουμε

την κρίση του ανθρωπισμού στον νεώτερο δυτικοευρωπαϊκό

πολιτισμό. Ο αναγεννησιακός ανθρωπισμός πρόβαλε τον

άνθρωπο ως το επίκεντρο της πραγματικότητας και

κατέφυγε στα ανθρωπιστικά γράμματα, προκειμένου να

καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος (homo humanis). Αγαθή

κι επαινετή η πρόθεση του ανθρωπισμού, όπως επίσης

αγλαοί2 αποδείχθηκαν οι καρποί του μέσα στον

επακολουθήσαντα διαφωτισμό με την καθιέρωση των

δικαιωμάτων του ανθρώπου που υπόσχονται την ελευθερία

ως εγγύηση της ανθρωπιάς του ανθρώπου.

Το αναπόφευκτο ατόπημα του ανθρωπισμού είναι η

διολίσθησή του στον ατομικισμό. Ο Humanismus (ανθρωπισμός,

ουμανισμός) κατάντησε Individualismus (ατομικισμός). Λέμε

άνθρωπος και εννοούμε άτομο. Μιλούμε για τον πολίτη και

έχουμε στον νου τον ιδιώτη. Αναφερόμαστε στον εαυτό μας

και εξυπονοούμε το εγώ μας σε τέτοιο βαθμό, ώστε να

λησμονούμε τον άλλο που συνυπάρχει μαζί μας και το όλον

μέσα στο οποίο συνανήκει το εγώ μας μαζί με καθένα άλλο

του. Οι λογοτέχνες προφήτευαν από τον προπερασμένο αιώνα

ήδη: «Όλοι στον αιώνα μας χώρισαν και γίνανε μονάδες, ο

καθένας αποτραβιέται στη μοναξιά του, ο καθένας απομακρύνεται

απ’ τον άλλον, κρύβεται και κρύβει το έχει του3 και καταλήγει ν’

απωθεί τους ομοίους του και ν’ απωθείται απ’ αυτούς»

(Ντοστογιέφσκι).

[…]

Για να υπερβεί ο ανθρωπισμός την κρίση του απαιτείται

να προβεί σε μια μόνο σωτήρια πρωτοβουλία: να αποποιηθεί

τον ατομικισμό. Για να μιλήσουμε με την γλώσσα των ποιητών

μας: «Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου. Με τη

διαφορά ότι, αν δεν ολοκληρωθεί κανείς ως άτομο —κι όλα

συνωμοτούν στην εποχή μας γι’ αυτό— αδυνατεί να το

υπερβεί» (Ελύτης). Ο ανθρωπισμός χρειάζεται, αλλά δεν

αρκεί έτσι όπως κατάντησε, δηλαδή σαν ατομικισμός.

Απαιτείται ο ανθρωπισμός και περιττεύει ο ατομικισμός.

Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών μας να περάσουμε από

την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του

ατόμου. Με δυο λόγια, πρέπει να απελευθερώσουμε τον

ανθρωπισμό από τον ατομικισμό. Όταν ο άνθρωπος

αυτοπεριορίζεται στο άτομο, τότε αυτοχειριάζεται4

υπαρξιακά. Ο ατομικισμός είναι το καρκίνωμα του

ανθρωπισμού.

Ο ορίζοντας για την αποδέσμευση του ανθρωπισμού

από τον ατομικισμό είναι ο κοινωνισμός5. Ο ανθρωπισμός

χρειάζεται να κοινωνικοποιηθεί, δηλαδή ο άνθρωπος να

αντιληφθεί την ύπαρξή του ως συνύπαρξη κι όχι σαν δήθεν

αυθύπαρκτη μονάδα αποκομμένη από το περιβάλλον της,

όπως δυστυχώς συμβαίνει με το άτομο. […] Με μια απλή

φράση: ο άνθρωπος δεν υπάρχει απλώς, αλλά συνυπάρχει

κυρίως.

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά

απάνθρωπος. Ο ανθρώπινος άνθρωπος δεν είναι ατομικός

αλλά κοινωνικός: δεν αποτελεί ύπαρξη αλλά συνύπαρξη.

[…]

Πυξίδα για τον ασφαλή διάπλου6 ανάμεσα στην Σκύλλα

της εξατομίκευσης και στην Χάρυβδη της μαζοποίησης είναι

η κοινωνικοποίηση του ανθρωπισμού. Χωρίς να διακινδυνεύουμε

κανενός είδους προφητεία και δίχως να καταφεύγουμε σε

ιστορικοφιλοσοφικές μαντείες, πιστεύουμε ότι ο κοινωνισμός του

ανθρωπισμού είναι η επιταγή των καιρών μας.

(Μάριος Μπέγζος, «Ο κοινωνισμός του ανθρωπισμού»,

Ευθύνη, τεύχος 420, Δεκέμβριος 2006, σελ. 647-648).

1. οικονόμοι της ζωής: διαχειριστές της ζωής

2. αγλαοί ... καρποί: λαμπρά, αξιοθαύμαστα αποτελέσματα

3. το έχει του: αυτό που διαθέτει

4. αυτοχειριάζεται: αυτοκτονεί

5. κοινωνισμός: κοινωνικοποίηση

6. διάπλους: το πέρασμα

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του

κειμένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις).

Μονάδες 25

Β1. Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόμενο του

ακόλουθου αποσπάσματος από το κείμενο: «Ο άνθρωπος

είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος».

Μονάδες 10

Β2. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς, εκτός

των άλλων, και την επίκληση στην αυθεντία. Να

εντοπίσετε δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία.

Μονάδες 5

Β3. Οι ακόλουθες λέξεις και φράσεις χαρακτηρίζουν ένα

επίσημο ύφος λόγου. Να αποδώσετε με ύφος πιο

ανεπίσημο και οικείο τις υπογραμμισμένες λέξεις:

να καταστεί ανθρώπινος ο άνθρωπος, ατόπημα, να

υπερβεί την κρίση, να αποποιηθεί τον ατομικισμό,

επιταγή των καιρών

Μονάδες 5

Β4. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί συχνά στο κείμενό του α΄

πληθυντικό πρόσωπο. Να δικαιολογήσετε την επιλογή

του αυτή.

Μονάδες 5

Γ. Σε μια εποχή με μεγάλο έλλειμμα ανθρωπιάς έχει σημασία να

οργανώνονται εκδηλώσεις που βοηθούν όσους συνανθρώπους

μας το έχουν ανάγκη. Να γράψετε ένα άρθρο στην

εφημερίδα του σχολείου σας, όπου θα εξηγείτε γιατί πρέπει

να στηρίζονται τέτοιες προσπάθειες. Παράλληλα, να

αναφερθείτε στη συμβολή της παιδείας στην καλλιέργεια της

ανθρωπιστικής συνείδησης, ιδιαίτερα των νέων (500-600

λέξεις).

Μονάδες 50

Η κρίση του πολιτισμού μας είναι κρίση  ανθρωπισμού

            «Πολιτισμός είναι ο μηχανισμός και η οργάνωση που επινόησε ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να ελέγχει τις συνθήκες της ζωής του και περιλαμβάνει όχι μόνο τα συστήματα της κοινωνικής οργάνωσης, αλλά και τις τεχνικές και τα υλικά μέσα που διαθέτουμε». Ο πολιτισμός είναι δημιούργημα του ανθρώπου. Δημιουργήθηκε για να ικανοποιηθούν ανθρώπινες ανάγκες και να εκπληρωθούν σκοποί που θέτει ο ίδιος ο άνθρωπος. Με άλλα λόγια, γενεσιουργός αιτία του πολιτισμού είναι η εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Είναι προφανής, επομένως, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του.

            Αν και σε κάθε ιστορική εποχή και κοινωνία ο ανθρωπισμός είχε διαφορετική σημασία, ωστόσο ο ιδεολογικός πυρήνας της έννοιας παραμένει αναλλοίωτος· είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι υπέρτατη αξία στον κόσμο και γι’ αυτό οφείλουμε να του δείχνουμε το δέοντα σεβασμό. Όλα υπάρχουν γι’ αυτόν ή εκπορεύονται απ’ αυτόν. Γύρω απ’ αυτόν στρέφεται η επιστήμη, η οικονομία, η Τέχνη, η πολιτική και όλα τα στοιχεία του πολιτισμού. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι οι δύο έννοιες – πολιτισμός και ανθρωπισμός – είναι αλληλένδετες, γιατί έχουν στην κορυφή της ιεραρχίας τους την ίδια αξία, τον άνθρωπο. Αυτή δε η άρρηκτη σχέση πολιτισμού και ανθρωπισμού ή, καλύτερα, ανθρωπισμού και πολιτισμού, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε, επίσης,  πως οποιαδήποτε κρίση ανθρωπισμού αντανακλάται στον πολιτισμό και αντίστροφα.

            Εντοπίζοντας την έρευνά μας και τις εκτιμήσεις μας στο σύγχρονο πολιτισμό, παρατηρούμε ότι αυτός παρουσιάζει έκδηλα σημάδια κρίσης. Όσο κι αν ορισμένοι επιμένουν να παρουσιάζουν την κρίση αυτή ως παροδική ή ως εύλογη στη διαρκή εξελικτική του πορεία, πλανάται, ωστόσο, ο φόβος πως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια προϊούσα παρακμή του, επειδή οι ρίζες της κρίσης αυτής εισχωρούν βαθιά, ως την ουσία του. Υπάρχει, δηλαδή, η εκτίμηση πως η σημερινή κρίση οφείλεται στο γεγονός ότι ο πολιτισμός μας τείνει να παραγκωνίσει – επιβουλεύεται θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε – την αιτία της ύπαρξης του, τον άνθρωπο. Δεν πρόκειται, συνεπώς, για μια επιπόλαιη και παροδική κρίση, αλλά για βαθιά κρίση ανθρωπισμού, καθώς ο άνθρωπος έπαψε να αποτελεί το αμετακίνητο μέτρο της ζωής.

            Η κρίση αυτή εκδηλώνεται με πολλούς και διάφορους τρόπους. Κύριο, όμως, χαρακτηριστικό της σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι ο άνθρωπος έχει πάψει να αποτελεί σκοπό. Έχει υποβιβαστεί σε μέσο. Το άτομο δε λογαριάζεται πια ως ιδιαίτερη ανθρώπινη ύπαρξη, άξια φροντίδας και σεβασμού. Υπολογίζεται περισσότερο ως μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης, ως στοιχείο στους δείκτες της στατιστικής, ως ποσοστιαία μονάδα στα οικονομικά και δημογραφικά μεγέθη. Αυτή η εκμηδένιση της προσωπικότητας, σε συνδυασμό με το γιγαντισμό των σύγχρονων κοινωνιών και την πολιτιστική τους ομοιομορφία, οδήγησε στη μαζικοποίηση του ανθρώπου. Δεν είναι, ούτε νιώθει πως είναι, μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων, όπου με τις αποφάσεις του, την εργασία του, τη συμπεριφορά του και τη συμμετοχή του στις πολιτικές διαδικασίες μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής. Ο άνθρωπος σήμερα αισθάνεται όχι ως μέρος ενός κοινωνικού συνόλου ανθρώπων, αλλά ως μόριο μιας «υπό επεξεργασίαν» μάζας, στην οποία εύκολα να αντικατασταθεί και για την οποία δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία.

            Θα περίμενε κανείς ότι αυτή η, έστω, υποχρεωτική συμβίωση των ανθρώπων θα συνέσφιγγε, τουλάχιστο, τις διαπροσωπικές σχέσεις. Όμως, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει· οι άνθρωποι σήμερα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν και να δημιουργήσουν ουσιαστικούς δεσμούς μεταξύ τους. Ζουν απομονωμένοι και αποξενωμένοι. Η μοναξιά αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά προβλήματα στην εποχή μας. Θα μπορούσε, ίσως, κάποιος να ερμηνεύσει το πρόβλημα αυτό ως αποτέλεσμα ατομισμού και εγωισμού. Αυτή είναι η φαινομενική πλευρά του. Την ουσία του θα πρέπει να την αναζητήσουμε στην αδιαφορία για την προσωπική ύπαρξη του άλλου, για το συνάνθρωπο. Και αυτή είναι, ίσως, η αιτία που στρέφει τον άνθρωπο στον εαυτό του σαν σε έσχατο καταφύγιο, καθώς βλέπει γύρω του αδιαφορία γι’ αυτόν και προβλήματα απειλητικά.

            Και η αποξένωση αυτή προχωρεί πιο πέρα· φτάνει ως την αλλοτρίωση, ένα φαινόμενο με τραγική διάσταση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ο παντογνώστης, ο παντοδύναμος δεν είναι κύριος του εαυτού του και της ζωής του, δεν εξουσιάζει και δεν κατευθύνει τα δημιουργήματά του. Έχει μεταβληθεί σε εξάρτημα και υπηρέτη τους. Χειρίζεται με επιδεξιότητα τις μηχανές, τις τελειοποιεί, παράγει άφθονα αγαθά, αλλά διαπιστώνει με οδύνη πως το προϊόν της εργασίας του, αλλά και η ίδια η εργασία του υπηρετούν συχνά αλλότριους και όχι ανθρώπινους σκοπούς. Αντιμετωπίζεται σαν εργαλείο, συμπεριφέρεται σαν εργαλείο και μηχανοποιείται. Έτσι, χάνει τα ουσιωδέστερα γνωρίσματά του, την ελεύθερη βούληση και κρίση του· τη δυνατότητα να σκέπτεται και να αποφασίζει ελεύθερα, να οργανώνει τη ζωή του, όπως αυτός θέλει, να δημιουργεί για τον εαυτό του, τον άνθρωπο.

            Όπως φαίνεται, ο άνθρωπος έπαψε να βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας των αξιών, να είναι κεντρικό σημείο αναφοράς του πολιτισμού μας. Αυτή η μετατόπιση του κέντρου, δεδομένης της άρρηκτης σχέσης ανθρωπισμού και πολιτισμού, αντανακλάται, αναπόφευκτα, και έχει τις επιπτώσεις της στα στοιχεία του πολιτισμού.

            Τις επιπτώσεις αυτές εύκολα μπορούμε να τις διαπιστώσουμε. Η επιστημονική γνώση και η εφαρμογή της, η τεχνολογία, καθώς δεν υπηρετούν αποκλειστικά το συμφέρον του ανθρώπου, αλλά αξιοποιούνται καταχρηστικά, για την προώθηση ιδιοτελών σκοπών, έγιναν αιτία εμφάνισης τρομακτικών προβλημάτων. Τα προβλήματα αυτά δε στρέφονται απλώς κατά του ανθρώπου, αλλά απειλούν με εξαφάνιση και την ίδια ακόμη την ύπαρξή του. Για να αποδείξουμε τον ισχυρισμό αυτό, αρκεί μόνο να αναφέρουμε τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και τον κίνδυνο ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.

            Η οικονομική ανάπτυξη συνοδεύεται από φαινόμενα πενίας, κοινωνικής αναλγησίας, εξαθλίωσης ομάδων και λαών ολόκληρων. Το χάσμα μεταξύ  αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών διαρκώς διευρύνεται και η συνοχή των κοινωνιών απειλείται από την έκρηξη των αντιθέσεων που δημιουργεί  η άνιση κατανομή του πλούτου. Κίνητρο των οικονομικών δραστηριοτήτων δεν είναι η κοινή ωφέλεια, αλλά το μέγιστο ατομικό κέρδος.

            Η κρίσιμη διεθνώς κατάσταση, που τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από την έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό ορισμένων χωρών, όπου βρίσκονται σε εξέλιξη απάνθρωπα φαινόμενα, βία, εγκληματικότητα, ρατσισμός, κατάλυση πολιτικών ελευθεριών, δείχνει την ανεπάρκεια της πολιτικής να οργανώσει τη ζωή και να αντιμετωπίσει δραστικά τα προβλήματα που πλήττουν τον άνθρωπο.

            Τα συμπτώματα της πολιτισμικής κρίσης είναι ολοφάνερα στην ηθική ζωή, επειδή η σχέση ανάμεσα στις ηθικές αξίες και στον ανθρωπισμό είναι εγγενής. Αν υπάρχει ανθρωπισμός, υπάρχει και ηθικό περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου. Όταν λείψει ο ανθρωπισμός, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, τότε επικρατεί το μίσος, η αδικία, η διαφθορά, με μια λέξη η ανηθικότητα.

            Το αισθητικό ένστικτο δεν ικανοποιείται σήμερα, γιατί οι νέες μορφές της Τέχνης, δεν προσανατολίζουν και δεν καλλιεργούν, κατά κανόνα, τον άνθρωπο, αλλά αυξάνουν τη δοκιμασία και τη σύγχυσή του. Το ωραίο, για να είναι ωραίο, πρέπει να έχει στοιχεία που δεν αντιβαίνουν στο αληθινό και στο ανθρώπινο.

            Η θρησκεία δε συγκινεί τον άνθρωπο, καθώς δεν τον βοηθάει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ζωής και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης, εφόσον πολύ συχνά στις μέρες μας παρατηρείται καπηλεία του θρησκευτικού συναισθήματος, για να εξυπηρετηθούν άλλες σκοπιμότητες, πολιτικές ή εθνικές, για παράδειγμα. Η κατάσταση αυτή όχι μόνο δε λυτρώνει τον άνθρωπο, αλλά προσθέτει μεγαλύτερο βάρος στο άγχος του.

            Αυτά τα προβλήματα του πολιτισμού μας δεν είναι τυχαία. Είναι στην ουσία προβλήματα της κρίσης που διέρχεται ο ανθρωπισμός στις μέρες μας. Αυτός ο πολιτισμός είναι αναμφισβήτητα ανθρώπινο δημιούργημα. Δεν είναι, όμως, και ανθρώπινος, γιατί δεν είναι καμωμένος στα μέτρα του ανθρώπου. Και, δυστυχώς, όσο εξελίσσεται, όσο μεγαλύτερες διαστάσεις παίρνει, τόσο αυξάνεται στον άνθρωπο το αίσθημα της αδυναμίας του να τεθεί ο ίδιος ως νόημα και σκοπός του σύγχρονου πολιτισμού.

                                       Σπ. Κούτρας, Πειστικός λόγος.

Θέματα προς επεξεργασία

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

2. Γιατί ο πολιτισμός και ο ανθρωπισμός θεωρούνται έννοιες αλληλένδετες;

3. Σε ποιες διαπιστώσεις αναφέρεται ο συγγραφέας για να τεκμηριώσει τη θέση ότι ο ανθρωπισμός στις μέρες μας περνάει κρίση;

4. Πώς συνδέεται η κρίση του ανθρωπισμού με τη μοναξιά και πώς με την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου;

5. Σε ποια στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού εντοπίζει ο συγγραφέας τι επιπτώσεις από την κρίση του ανθρωπισμού;

6. Ποια προβλήματα του πολιτισμού μας σχετίζονται άμεσα με την κρίση του ανθρωπισμού;

7. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να δείξει ότι η κρίση του σύγχρονου πολιτισμού οφείλεται στην κρίση που περνάει ο ανθρωπισμός στην εποχή μας;

8. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 1^η παράγραφος;

9. Να γράψετε δύο ομόρριζα των λέξεων: άρρηκτος, φροντίδα, απόφαση, μόριο, συνοχή.

10.  Στο περιοδικό του σχολείου σας γράφετε ένα άρθρο με το οποίο δείχνετε ότι η μοναξιά αποτελεί απόδειξη της κρίσης του ανθρωπισμού (400 λέξεις).