Λακωνικότητα

Ορισμός: Λακωνικότητα είναι η ιδιότητα του να εκφράζεται κανείς σύντομα και εύστοχα και να είναι βραχυλόγος (λακωνική απάντηση) και λιτός (σύντομες και περιεκτικές εκφράσεις) [κατά το πρότυπο των Λακώνων – Σπαρτιατών στην αρχαία Ελλάδα].

Επιχειρήματα υπέρ του λακωνισμού:

Η ολιγολογία είναι αρετή στις μέρες μας, σε μια εποχή έντασης, ταχύτητας κι έλλειψης χρονικών περιθωρίων.

α) Συντελεί στην αποφυγή του περιττού – πλατειασμού

β) Κάνει οικονομία χρόνου και διευκολύνει το διάλογο

γ) Δίνει περιθώρια διατύπωσης πολλών απόψεων

δ) Συμβάλλει στη διατύπωση σαφών και απλών σκέψεων

ε) Αποτρέπει από κάθε τάση για ωραιολογία και επιτήδευση

στ) Περιορίζει την πλήξη και την ανία του ακροατή

ζ) Προωθεί τον ομιλητή σε ευστοχία και περιεκτικότητα

η) Δεν επιτρέπει την εκτροπή της συζήτησης

θ) Προσφέρει γοργές εναλλαγές πομπού – δέκτη

* Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η λακωνικότητα να μην καταντήσει ασάφεια και κάτι δυσνόητο.

Ø      Η λακωνικότητα είναι κριτήριο ωριμότητας και κριτικής ικανότητας. Απαιτείται σε περιστάσεις όπως:

*κυβερνητικά ή πολεμικά ανακοινωθέντα

*ιατρικές γνωματεύσεις

*προγράμματα των Μ.Μ.Ε.

*δρομολόγια

*λύσεις προβλημάτων

*συμπεράσματα εκθέσεων

Απαιτείται επίσης σε εντολές – οδηγίες σε μικρά παιδιά ή γενικότερα όταν απευθυνόμαστε ως ειδικοί σε κάποιους που ή δεν ξέρουν καλά τη γλώσσα ή είναι αγράμματοι.

Επίσης, όταν δεν απαιτείται η υποβολή αποριών από τους ακροατές ή σε επίσημη επιστολή και στις μικρές αγγελίες.

     Καλό είναι να αποφεύγεται η λακωνική έκφραση:

*στη διδασκαλία

*στη συγγραφή βιβλίων

*στην κατάθεση μάρτυρα

*στην αντίκρουση επιχειρημάτων

*στην επιστημονική έρευνα

*στην περιγραφή λειτουργίας μηχανήματος

*στην απάντηση σε απορία

*στη διασαφήνιση κειμένου

*σε συμβόλαια

*σε νομικά έγγραφα

*σε κανονισμούς

Η ζωή των αρχαίων Σπαρτιατών

Στη Σπάρτη επικρατούσε ένα μιλιταριστικό και αυστηρό σύστημα λόγω των εξεγέρσεων των πολυάριθμων ειλώτων. Οι νέοι μυούνταν στην απόλυτη πειθαρχία κι ασκούνταν συνεχώς (σκληραγωγία, πολεμικές τέχνες, οπλοχρησία). Καθημερινά ζούσαν με δράση, αυστηρότητα, ολιγάρκεια και χωρίς περιττή πολυτέλεια και τρυφηλότητα. Το εμπόριο δεν ανθούσε. Οι μικροί μάθαιναν να σέβονται τους μεγάλους και τους άρχοντες και να εργάζονται για το κοινό καλό. Επιζητούσαν τις εμπειρίες και τιμούσαν ως αρετή τη φιλοπατρία, την ανδρεία και την πειθαρχία αλλά και τη λιτότητα, την απλότητα και την ολιγολογία. Χαρακτηριστική ήταν η έκφραση των Σπαρτιατισσών μανάδων «ή ταν ή επί τας» (εύχονταν στους γιούς τους να έρθουν πεθαμένοι ή νικητές).

Η σχέση λακωνικότητας και ενδοστρέφειας

Ενδοστρέφεια σημαίνει τάση συνεχούς ενδοσκόπησης και φτάνει να γίνει φραγμός στην ανθρώπινη επικοινωνία.

Αντίθετα, η λακωνικότητα είναι στάση ζωής και τρόπος επικοινωνίας που βρίσκεται ανάμεσα στην εξωστρέφεια και την ενδοστρέφεια («κανάλι» χωρίς παρεμβολές παρασίτων μεταξύ πομπού και δέκτη). Εσωστρέφεια είναι ο μονόδρομος προς τα μέσα ενώ αντίθετα λακωνικότητα είναι ο «δρόμος διπλής κατεύθυνσης» προς τα μέσα και τα έξω.

Η ΧΡΗΣΗ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ

Τα αίτια της χρήσης των αρκτικόλεξων

ü      ο γοργός ρυθμός της εποχής μας

ü      η ανάγκη συντόμευσης του λόγου λόγω έλλειψης χρόνου

ü      η πολλαπλότητα των απασχολήσεων μας

ü      η οικονομία χώρου στο γραπτό λόγο

ü      η ξενομανία που προωθεί μοντέλα συντόμευσης λέξεων (Ν.Α.Τ.Ο.- αρχικά / test-Pap – αποκοπή λέξεων).

Στις τηλεπικοινωνίες, στις οικονομικές και νομικές διαδικασίες, στα ιατρικά συνταγολόγια, στη δημοσιογραφία και στην καθημερινότητα τα αρκτικόλεξα επικρατούν: ως αρχικά λέξεων, εξευρωπαϊσμένες  λέξεις, συντόμευση και αποκοπή πολυσύλλαβων λέξεων ως συντομογραφίες.

Οι συνέπειες των αρκτικόλεξων στη γλώσσα

ü      τείνουν να διεθνοποιήσουν τη γλώσσα μας

ü      ανατρέπουν την αίσθηση των ανεκτών καταλήξεων

ü      δημιουργούν καθεστώς ακλισίας (όπως στις ξένες λέξεις)

ü      δυσχεραίνουν την προφορική εκφορά

ü      δημιουργούν αλλόκοτα ακούσματα

ü      αλλοιώνουν αυθεντικές ελληνικές λέξεις

ü      συχνά καθίσταται προβληματική η συνεννόηση

ü      υποβαθμίζεται η ποιότητα του λόγου μας

         Παραδείγματα συντόμευσης του χρόνου στη σύγχρονη εποχή

ü      συντομογραφίες – χρήση αρκτικόλεξων

ü      χρήση μηχανημάτων όπως αυτόματος τηλεφωνητής, χρονοδιακόπτης , προσωπικός ηλεκτρονικός υπολογιστής κ.τ.λ.

ü      διαφημίσεις

ü      περιορισμός ανάπαυσης και ψυχαγωγίας

ü      βιασύνη στις επικοινωνίες και τα Μ.Μ.Ε.

ü      ταχυφαγεία

.................................................................................................................

Τα αποτελέσματα της προσπάθειας εξοικονόμησης χρόνου

ü      ο άνθρωπος διακατέχεται από αγωνίες, εντάσεις και άγχη

ü      η ταχύτητα της καθημερινότητας κάνει τον άνθρωπο να καταπιέζεται από τις υποχρεώσεις και το χρόνο και να νιώθει προδομένος από τις φυσικές του δυνάμεις

ü      απεχθάνεται τους κανονικούς ρυθμούς, αρέσκεται σε γοργές εναλλαγές και δεν εμβαθύνει στα φαινόμενα αλλά τα προσπερνά επιφανειακά

ü      οδηγείται στην επιπολαιότητα, στις επιδερμικές σχέσεις, σε αβαθή συναισθήματα, σε αδυναμία ανακάλυψης των ασήμαντων απολαύσεων της καθημερινότητας.

 

Κείμενο

            Ο τρόπος έκφρασης του ανθρώπου, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο πραγματώνει και αξιοποιεί τη μια διάσταση του ενδιάθετου λόγου, την ικανότητα ομιλίας, είναι καθοριστικής σημασίας. Αντανακλά όλο τον ψυχοπνευματικό του κόσμο και διανοίγει δρόμους που οδηγούν στα μύχια της συνείδησης. Αναγνωρίζοντας αυτή του την ιδιαίτερη σημασία, οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετήθηκαν αξιολογικά σε σχέση μ’ αυτόν με τη φράση «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», με την οποία δήλωναν την προτίμησή τους στη λιτή αλλά μεστή έκφραση, που τη θεωρούσαν δείγμα βαθυστόχαστου, συγκροτημένου, ώριμου νου.

            Η πνευματική αυτή αρετή οφείλει το όνομά της στους Λάκωνες. Οι Λάκωνες, γνωστοί στην αρχαιότητα ως πολεμικός λαός, ως λαός της δράσης, ήταν φειδωλοί στην έκφρασή τους. Τούτο ήταν μάλλον στάση ζωής παρά απόρροια στενότητας πνεύματος, διότι οι πράξεις επιτελούν το έργο των λόγων, καθιστούν φανερές τις σκέψεις και τις προθέσεις, και κάτι περισσότερο: αποδεικνύουν την αλήθεια του.

            Η σύντομη και περιεκτική διατύπωση ως συνειδητή επιλογή και εκδήλωση εδράζεται στην απλότητα του χαρακτήρα, στην έλλειψη επιτήδευσης, στόμφου και διάθεσης για αυτοπροβολή από την πλευρά του ομιλητή και επιδιώκεται διότι προσδίδει εγκυρότητα, βαρύτητα στο λόγο, αναδεικνύοντας και τη συγκροτημένη σκέψη του ομιλητή. Η έκφραση των διανοημάτων με βραχύτητα είναι απόληξη μιας απαιτητικής νοητικής διεργασίας, κατά την οποία το άτομο μέσα από ένα πλήθος συλλογισμών – επιχειρημάτων αξιολογεί και ακολούθως επιλέγει και κοινοποιεί τα πιο καίρια και ουσιώδη. Μια τέτοια λειτουργία του νου απαιτείται σε μια εποχή πνευματικής ρηχότητας, άσκεφτη και αστόχαστη. Αλλά και η ματαιοδοξία, η επιδειξιομανία του σύγχρονου καταναλωτικού ανθρώπου μπορούν να εξισορροπηθούν απ’ την απλότητα και την αυτοπειθαρχία που εκφράζει ο λακωνισμός. Αυτά του τα επακόλουθα μπορούν να θωρακίσουν τον άνθρωπο απέναντι στο σημερινό αμοραλισμό και την αμετρία, οδηγώντας τον σ’ ένα ειλικρινή διάλογο με τον εαυτό του και τους άλλους για να κατακτήσει την αυτογνωσία και την ηθική ελευθερία.

            Η λακωνική έκφραση δίκαια, λοιπόν, θεωρείται αρετή και υπερέχει έναντι της φλυαρίας. Είναι εξάλλου «διαφανής» ως προς τους στόχους που υπηρετεί, απευθύνεται στη λογική, την κρίση του δέκτη και τον καλεί σε νηφάλια αξιολόγηση των μηνυμάτων που μεταδίδει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αποκλείει την προσπάθεια για εντυπωσιασμό, αποπροσανατολισμό, παραπλάνηση, συγκάλυψη της ουσίας μέσα από τη λεξιθηρία και την επιτήδευση, σκοπιμότητες που μπορεί να υποκρύπτει ο σχοινοτενής λόγος, εφόσον συχνά βρίθει εντυπωσιακών σχημάτων πληροφόρησης. Συχνά εκείνοι που ελέγχουν τα ΜΜΕ επιχειρούν να προπαγανδίσουν και να αποπροσανατολίσουν τους δέκτες. Έτσι, ο λακωνισμός προβάλλεται ως επιτακτικό αίτημα για να μην οδηγούνται τα άτομα στην πνευματική σύγχυση ούτε να μετατρέπονται σε φερέφωνα ορισμένων επιτήδειων, αλλά να γνωρίζουν την αλήθεια.

            Είναι αυτονόητο πως όταν η επικοινωνία διεξάγεται μεταξύ ατόμων που εκφράζονται με ένα λόγο γνήσιο, πηγαίο, «διαυγή», καίριο και στοχαστικό, δηλαδή λακωνικό, αποκτά άλλο επίπεδο, άλλο ύφος και άλλη ποιότητα, εξυψώνοντας και τους ίδιους τους συνομιλητές, εφόσον, όπως επισήμανε ο Ε.Π.Παπανούτσος «η  διατύπωση δεν είναι το τυχαίο φόρεμα του στοχασμού ή του οποιουδήποτε ψυχικού περιεχομένου, αλλά η ίδια η σκέψη και το βίωμα ουσιοποιημένα και τελειοποιημένα». Ένας τέτοιος λόγος έχει απήχηση στην ψυχή και φορτίζει το δέκτη, εντυπώνεται, αγκιστρώνεται στο νου  και υποβάλλει σε προσεκτική θεώρηση του μηνύματος. Έτσι ο συνομιλητής δέχεται και αξιοποιεί πολλαπλά ερεθίσματα του μηνύματος, προάγει τη σκέψη του, εμπλέκεται σε μια πνευματική άσκηση επωφελή για το νου και επικοινωνεί ειλικρινέστερα και ουσιωδέστερα με τον πομπό, εφόσον συλλαμβάνει ολόπλευρα και κατανοεί σε βάθος τα μηνύματά του. Σήμερα μάλιστα που η επικοινωνία είναι τυπική, οι επαφές επιδερμικές και η κοινωνία αλώνεται από τον ατομικισμό, αυτή η επικοινωνία ψυχών και πνευμάτων που επιτελείται με τη λακωνική διατύπωση μπορεί να είναι πολύτιμη σαν αντιστάθμισμα.

            Περαιτέρω, στο χώρο του πνεύματος και της πολιτικής μπορούν να επισημανθούν εξίσου ευεργετικές συνέπειες. Συγκεκριμένα, ο λακωνικός πνευματικός άνθρωπος με το σοφό του λόγο έρχεται πιο κοντά στο λαό και γίνεται ταγός του, ο περιεκτικός και ουσιώδης λόγος του καλλιτέχνη επιτρέπει τη διάδοση των διδαγμάτων της τέχνης, ώστε να μην αποκτά αυτή ελιτίστικο χαρακτήρα αποστασιοποιούμενη από το κοινωνικό σώμα, ανάλογα η μεστότητα του επιστημονικού λόγου συντελεί στην ταχύτερη και ουσιαστικότερη συνεννόηση και συνεργασία των μελών της επιστημονικής κοινότητας, μέσω της διατύπωσης εμπεριστατωμένων απόψεων, ενώ ο λακωνικός πολιτικός δεν ενδίδει στο λαϊκισμό και τη δημαγωγία, αλλά αρθρώνει ένα λόγο ειλικρινή και κατανοητό που βοηθάει τον πολίτη να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να συμμετέχει στο δημόσιο διάλογο, να παρεμβαίνει ουσιαστικά σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων, με άλλα λόγια να επιτελεί το ρόλο του ως δημοκρατικός πολίτης.  

            Ειδικά για τους Έλληνες ως πρώτους διδάξαντες αυτής της αρετής, η διατήρησή της έχει μεγάλη σημασία, καθώς σημαίνει επαφή με τις ρίζες, σύνδεση με το παρελθόν και τα κληροδοτήματα των προγόνων, διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας σε μια εποχή ξενομανίας και πολιτιστικής διείσδυσης. Αν σε όλα αυτά συνυπολογιστεί το ότι ανέκαθεν, στη γλώσσα και την παράδοση όλων των λαών της γης, οι μεγάλες αλήθειες διατυπώνονται με ολιγόλογες, επιγραμματικές, λιτές και απέριττες φράσεις που έχουν τη μορφή γνωμικών, συνάγεται ότι η αξία της λακωνικότητας είναι παιδευτική. Αυτή διασώζει ό,τι σημαντικό αποθησαύρισε η ζωική εμπειρία και οι φιλοσοφικές αναζητήσεις κάθε λαού. Και διδάσκει την αξία της λιτότητας σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.

Θέματα προς επεξεργασία

1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.

2. Να δώσετε τη σημασία του όρου λακωνικότητα.

3. Ποια είναι, κατά το συγγραφέα, τα χαρακτηριστικά του λακωνικού λόγου;

4. Ποιες συνέπειες της λακωνικότητας και σε ποιους τομείς καταγράφονται στο κείμενο;

5. Γιατί είναι  σημαντική η διατήρηση αυτής της αρετής για τους Έλληνες;

6. Να καταγράψετε τους λόγους για τους οποίους η χρήση του λακωνικού λόγου έχει, ιδιαίτερα στις μέρες μας, εξαιρετική σημασία.

7. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου.

8. Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου;

9. Να επισημάνετε τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου: «Περαιτέρω … πολίτης».

10. Σε ένα άρθρο στη σχολική σας εφημερίδα να παρουσιάσετε τα θετικά στοιχεία της λακωνικότητας τόσο στον τρόπο έκφρασης όσο και στον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου (500-600 λέξεις).