Εθνισμός και εθνικισμός

Ο όρος εθνισμός:  πρόκειται για τον αγνό πατριωτισμό, την αγάπη για την πατρίδα, η οποία περικλείει πολιτιστικές αξίες και ιστορική μνήμη. Αποτελεί τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και χαρακτηρίζεται από προσήλωση στα ιδεώδη του έθνους χωρίς να περιφρονούνται άλλα έθνη.

Η αναγκαιότητα της εκδήλωσης πατριωτισμού στη σύγχρονη εποχή

Η φιλοπατρία αποτελεί στις μέρες μας μια αναγκαία στάση για τον άνθρωπο γιατί:

• η πληθώρα των προβλημάτων που εμφανίζονται σε κάθε χώρα λειτουργούν ανασχετικά προς την πρόοδο και την ευημερία της
• οι αξίες του πνεύματος που περικλείονται μέσα στην έννοια του έθνους καταποντίζονται και αυτές παρασυρμένες από τη γενικότερη ηθική κατάρρευση
• η εθνική φυσιογνωμία κάθε λαού τίθεται σε κίνδυνο λόγω της σμίκρυνσης των αποστάσεων και του πνεύματος διεθνοποίησης και των πολιτιστικών ανταλλαγών
• ειδικότερα, μέσα στα πλαίσια μιας Ενωμένης Ευρώπης χωρίς σύνορα, η εγρήγορση των λαών αποκτά ιδιαίτερη σημασία, ιδίως των μικρότερων χωρών, όπως η Ελλάδα, και η φιλοπατρία γίνεται ο οδηγός αντιμετώπισης οποιασδήποτε προσπάθειας αφανισμού και αφομοίωσης.

Τρόποι συμπεριφοράς που καταδεικνύουν τη φιλοπατρία

• η προάσπιση των εθνικών συμφερόντων σε περιπτώσεις κατά τις οποίες θίγονται τα κυριαρχικά δικαιώματα ενός λαού
• η συνεχόμενη προσπάθεια σε επίπεδο παραγωγικό με απώτερο στόχο την ευημερία και την πρόοδο της εθνικής οικονομίας
• η ολοκληρωτική εκπλήρωση των υποχρεώσεων απέναντι στο κράτος μέσα από πνεύμα συνεργασίας και προθυμίας
• η ενεργή συμμετοχή στα κοινά και η δραστηριοποίηση του ατόμου με κυρίαρχο στόχο την προαγωγή του συνολικού συμφέροντος
• ο άνθρωπος που σέβεται την πατρίδα του εργάζεται αδιάλειπτα για τη θεμελίωση και την προαγωγή του δημοκρατικού πολιτεύματος και της έννομης τάξης
• η ενημέρωση, η προάσπιση και η προώθηση των ελληνικών θέσεων στο διεθνή χώρο με παράλληλη διαφύλαξη των στοιχείων εκείνων που συνθέτουν την πολιτιστική μας ταυτότητα
• η επιδίωξη του διαλόγου ως μέσου επίλυσης των διαφορών και η προώθηση ειρηνικής διευθέτησης οποιωνδήποτε προβλημάτων.

Οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την καλλιέργεια γνήσιου πατριωτικού πνεύματος

• ανθρωπιστική παιδεία που θα εφοδιάσει το άτομο με ηθικές αξίες και ιδανικά ικανά να εμφυσήσουν το πατριωτικό αίσθημα
• η απόκτηση εθνικής συνείδησης και με πρωτοβουλία των άλλων φορέων κοινωνικοποίησης:

ü      οικογένεια, η οποία χρειάζεται να ενβαπτίσει τα νεαρά μέλη της με τις ανθρωπιστικές και πατριωτικές αξίες

ü      κοινωνικό περιβάλλον, που θα προβάλλει το συλλογικό καλό έναντι του ατομικού συμφέροντος

ü      ΜΜΕ, τα οποία θα προωθήσουν τα εθνικά ιδανικά χωρίς υπερβολές και μέσα στα πλαίσια της ισότητας των ανθρώπων

• ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών από τους πολιτικούς και πνευματικούς ηγέτες αποτελώντας οι ίδιοι πρότυπα υγιούς εθνικής συμπεριφοράς
• διασφάλιση της εθνικής ταυτότητας και κληρονομιάς και ενίσχυση των πολιτιστικών μας στοιχείων, μακριά από στείρα προγονοπληξία και με στόχο τη δημιουργική παρουσία της χώρας μας μέσα σ’ έναν οικουμενικό πολιτισμό και μια παγκόσμια κοινωνία.

Ο όρος εθνικισμός:  πρόκειται για την τάση που δίνει υπερβολική και αποκλειστική έμφαση στην αξία του έθνους σε βάρος άλλων αξιών και που οδηγεί σε υπερεκτίμηση του συγκεκριμένου έθνους και στο διασυρμό άλλων.

Οι αιτίες που προκαλούν τον εθνικισμό

• το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που επικρατεί σε πολλές χώρες, κρατά τους ανθρώπους δέσμιους προλήψεων και προκαταλήψεων, που οδηγούν στο φανατισμό και τον ετεροκαθορισμό τους. Αν, μάλιστα, λάβει κανείς υπόψη του και την προσκόλληση αρκετών εθνών σε παραδόσεις, υιοθετώντας άκριτα τα στοιχεία τους, τότε μπορεί να κατανοήσει τη μονοδιάστατη πνευματική ανάπτυξη αυτών των ατόμων που διαποτίζονται από εθνικιστικές αντιλήψεις
• τα πρότυπα που παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ, εξυπηρετώντας πολιτικές σκοπιμότητες που στοχεύουν στη νάρκωση του λαού και στη δημιουργία πλανημένων ατόμων και υποχείριων της εκάστοτε εξουσίας
• πολιτικοί ηγέτες, ενίοτε και θρησκευτικοί, στρέφουν το ενδιαφέρουν σε εθνικιστικά ζητήματα, εγείροντας ή διατηρώντας εθνικά προβλήματα και διεκδικήσεις, προκειμένου να δράσουν ανενόχλητοι σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, λειτουργώντας με λαϊκίστικο τρόπο
• ο συσχετισμός κοινωνικών προβλημάτων με μειονότητες που υπάρχουν σε διάφορες χώρες και η καλλιέργεια ενός κλίματος εχθρότητας αλλά και ενός φόβου αφανισμού και αφομοίωσης που οδηγεί σε έξαρση εθνικιστικών εκδηλώσεων.

Οι συνέπειες του εθνικισμού

• τα άτομα γίνονται φερέφωνα και εξυπηρετούν τα συμφέροντα και σκοπιμότητες των εκάστοτε πολιτικών. Χάνεται έτσι η κριτική σκέψη και η δυναμική διεκδίκηση των δικαιωμάτων ενός λαού
• τα άτομα ζουν μέσα σε μια πλάνη σχετικά με τα εθνικά τους συμφέροντα αλλά και τον πολιτισμό και την ιστορία τους, διαμορφώνοντας λανθασμένες αντιλήψεις και διεκδικήσεις λόγω του φανατισμού
• εμποδίζονται οι ομαλές και φιλικές σχέσεις μεταξύ των λαών με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν κοινά αποδεκτές λύσεις για τα παγκόσμια προβλήματα και να κινδυνεύει η ειρήνη αφού εμφανίζονται πατερναλιστικά έθνη, που θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο κάποιων άλλων.

Τρόποι θεραπείας του εθνικισμού

• η σωστή εκπαίδευση και παιδεία που θα θέσει τα ιστορικά και εθνικά δεδομένα στην πραγματική τους βάση
• ο ρόλος των ΜΜΕ με την αποφυγή της προπαγάνδας αλλά και των πολιτικών φορέων, που πρέπει να συνειδητοποιήσουν το ρόλο τους ως βάσεις της πολιτιστικής ανάπτυξης
• η αναβάθμιση των ανθρωπιστικών αξιών και η συμβολή του διαλόγου αλλά και του αλληλοσεβασμού προς την κατεύθυνση της ισότητας και της ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων
• ο ρόλος των φορέων κοινωνικοποίησης, που θα πρέπει να πλάθουν ανθρώπους με ιδανικά και όχι φανατισμένα υποχείρια.

ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ:  Εθνισμός – Εθνικισμός

Κείμενο :   Ζωντανές πηγές σύγχρονου πατριωτισμού

            Ανάμεσα στις ποικίλες αντιδράσεις που προκαλεί η εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης στη χώρα μας συγκαταλέγεται και ένα είδος πατριωτισμού που περιορίζεται σε νοσταλγικές αναμνήσεις και μας έχει μεταβάλει σε σκαντζόχοιρους που υψώνουν τα αγκάθια τους σε οτιδήποτε νομίζουμε ότι μπορεί να απειλήσει την εθνική μας ακεραιότητα και ιδιαιτερότητα. Με αυτό το είδος του πατριωτισμού εύκολα κλείνουμε τα ιδεολογικά μας σύνορα, αρνούμαστε νέα πνευματικά ή καλλιτεχνικά προϊόντα, αρνούμαστε νέες ιδέες και νέες μορφές ζωής. Ο πατριωτισμός αυτός έλκει την καταγωγή του από τη Μεγάλη Ιδέα, που διατυπώθηκε στα μέσα του 19 ου αιώνα, εξελίχθηκε σε κυρίαρχη εθνική ιδεολογία επί έναν αιώνα, μας οδήγησε σε θριάμβους και περιπέτειες και γενικά έπαιξε καίριο ρόλο στη διαμόρφωση του νεοελληνικού έθνους και κράτους.

            Κάποτε, όμως, εξαντλήθηκε και έσβησε, επειδή σε αυτόν τον κόσμο δεν είμαστε μόνοι μας με εξ ουρανού εθνικά πεπρωμένα. Υπάρχουν και άλλοι με μικρές ή μεγάλες ιδέες. Το ερώτημα είναι: επειδή μετά τη Μεγάλη Ιδέα βρεθήκαμε χωρίς εθνική ιδεολογία, που να συνενώνει τις προσπάθειές μας σε μια συλλογική έκφραση και πράξη, μήπως σπασμωδικά αναζητούμε μια νέα εθνική ιδεολογία, ένα νέο σύγχρονο πατριωτισμό; Και ποιος μπορεί να είναι αυτός;

            Ας σκεφθούμε λογικά και πρακτικά. Η πατρίδα μας είναι αυτή που έχουμε, με το έδαφός της και τα σύνορά της. Δεν ξέρω αν είμαστε οι απευθείας και γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Συνήθως σε 2.500 χρόνια όλα αλλάζουν και μόνο ένα … εθνολογικό DNA μπορεί να λύσει το γρίφο, όταν ανακαλυφθεί. Μέχρι τότε ένα είναι βέβαιο: ότι σ’ αυτό το έδαφος που είναι η πατρίδα μας επί 3.000 χρόνια και πλέον, ζουν άνθρωποι που ουσιαστικά μιλούν την ίδια γλώσσα. Πέρασαν κατακτητές, ασφαλώς θα έγιναν επιμειξίες, πέρασαν και άλλες γλώσσες, αλλά η ελληνική γλώσσα έμεινε γαντζωμένη στον βραχώδη αυτό τόπο και στην απόληξή της, τη νέα ελληνική γλώσσα, είναι ο μόνος βέβαιος και γνήσιος απόγονος της αρχαίας.

            Μια πρώτη απαίτηση πατριωτισμού είναι να διαφυλάξουμε αυτή τη γλώσσα και να την αναπτύξουμε, να εγγυηθούμε τη συνέχειά της. Είναι, άλλωστε, το εθνικό σημείο, η εθνική αχίλλειος πτέρνα, που δέχεται τη σφοδρότερη και απειλητικότερη επίθεση. Και επειδή η γλώσσα δεν είναι μόνο ένα όργανο συνεννόησης (αυτό είναι το λιγότερο που είναι) αλλά φορέας παιδείας και πολιτισμού, σ’ αυτήν κατ’ ανάγκη θα στηρίξουμε την εθνική μας ιδιαιτερότητα, για να ζήσουμε εμείς και να προσφέρουμε στους άλλους. Αρκεί να ακούσει κανείς μια εκπομπή της τηλεόρασής μας για να πειστεί πόσο εκπληρώνουμε αυτό το πατριωτικό καθήκον.

            Ας πάμε λίγο πιο πέρα. Αυτό το έδαφος, που είναι η πατρίδα μας, είχε δάση, ποτάμια, πηγές, βουνά, κάμπους, θάλασσες, ακρογιαλιές, με δύο λόγια είχε την εδαφική του ιδιαιτερότητα. Που δεν είναι μόνο παθητικά εδαφική, αλλά και ενεργητικά ιστορική και πολιτισμική. Είχε τον Μαραθώνα, τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα και ήταν η φυσική κατοικία όλων των θεών και των μύθων που έφτασαν ως εμάς. Είναι αυτό που λέμε τα τελευταία χρόνια φυσικό περιβάλλον, που δεν είναι μόνο απλά και μόνο φυσικό, υλικό αλλά και ιδεατό που περιβάλλει τη ζωή μας με μια αέναη και ζωντανή σχέση μαζί της. Το τραγικό τέλος του Ελαιώνα, που ξεκινούσε από την Πάρνηθα και έφτανε ως το Φάληρο και ήταν αρχαιότερος του Παρθενώνα, και όλη η καταστροφή που προκαλέσαμε τα τελευταία χρόνια καίγοντας, κτίζοντας αυθαίρετα, μολύνοντας πηγές και ποτάμια και ακτές, δείχνουν πόσο εκπληρώσαμε και αυτό το πατριωτικό καθήκον, να διατηρήσουμε και να συντηρήσουμε το φυσικό περιβάλλον. Δέχεται, ως εθνικό αγαθό, τη σφοδρότερη επίθεση και δεν υπάρχει κανείς να το υπερασπισθεί από μια πραγματική επιδρομή βαρβάρων.

            Το έδαφος αυτό, όπου ζούμε και είναι η πατρίδα μας, έχει κράτος και θεσμούς. Το κράτος μας θα πρέπει να σταθεί με εθνική αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια δίπλα σε άλλα κράτη. Πολλή συζήτηση γίνεται τα τελευταία χρόνια αν το κράτος θα πρέπει να είναι μικρό ή μεγάλο. Κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτό. Εκείνο που ενδιαφέρει όλους, την πολιτική ηγεσία αλλά και άλλες ηγετικές ομάδες, είναι οι θεσμοί της Δημοκρατίας, με πανάρχαια επίσης καταγωγή, που αποτελούν μια από τις ουσιαστικότερες για τη συλλογική ζωή μας κατακτήσεις. Το αισθανόμαστε περισσότερο όταν μας λείπουν. Όταν δεν μας λείπουν, συναγωνιζόμαστε μεταξύ μας, πολίτες και ηγεσίες, ποιος θα τους παραβιάσει ή θα τους θέσει στην υπηρεσία της καθημερινής μεγάλης ή μικρής αρπαχτής.

            Ανέφερα αυτές τις περιπτώσεις για να δείξω από πού μπορεί να πηγάσει ο σύγχρονος πατριωτισμός μας και η ζωντανή αγάπη για την πατρίδα μας. Υπάρχουν και πολλές άλλες.

                                                  Κείμενο του Αντώνη Καρκαγιάννη

Συμπληρωματικά, μελετήστε και την παρακάτω άποψη:

«Πραγματικός πατριώτης είναι όποιος ενεργεί καθημερινά και ευσυνείδητα, στον τομέα που ετάχθη υπέρ της Πατρίδος, δηλαδή υπέρ του γενικού καλού και οφέλους. Παραδείγματος χάριν, ο καλός δάσκαλος, που ενδιαφέρεται για τη μετάδοση της γνώσης στους μαθητές του και αγωνιά για τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα που θα ανυψώσει την ψυχή τους, δικαιούται να λογίζεται πατριώτης. Ο αμελής, που δεν ενδιαφέρεται πραγματικά, που προσπαθεί να αποφύγει τον κόπο, αυτός που δεν παρουσιάζεται στις πανεπιστημιακές αίθουσες, που δεν υπολογίζει τι περιμένει απ’ αυτόν η κοινωνία στην οποία ζει, αυτός δεν αξίζει την τιμή».

Θέματα για επεξεργασία

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.

2. Από πού μπορεί να πηγάσει ο σύγχρονος πατριωτισμός, κατά το συγγραφέα;

3. Να καταγράψετε τα σημεία που διαφοροποιούν τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό σε μια παράγραφο που θα αναπτύξετε με τη μέθοδο της αντίθεσης.

4. Ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην παράγραφο 3 του κειμένου;

5. Από το β΄ συνθετικό των λέξεων που ακολουθούν να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις (απλές ή σύνθετες): επιμειξίες, απόληξη, αυθαίρετα, υπερασπιστεί.

6. Να αλλάξετε την ποιητική γλώσσα σε αναφορική στις φράσεις:

α) «… ένα είδος πατριωτισμού που περιορίζεται σε νοσταλγικές αναμνήσεις και μας έχει μεταβάλει σε σκαντζόχοιρους που υψώνουν τα αγκάθια τους σε οτιδήποτε νομίζουμε ότι μπορεί να απειλήσει την εθνική μας ακεραιότητα και ιδιαιτερότητα».

β) «Είναι, άλλωστε (η γλώσσα) το εθνικό σημείο, η εθνική αχίλλειος πτέρνα, που δέχεται τη σφοδρότερη και απειλητικότερη επίθεση».

7. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της 4^ης παραγράφου και τον τρόπο ανάπτυξής της.

8. Με δεδομένο πως θεωρείτε την ανάπτυξη εθνικιστικών συναισθημάτων άσκοπη και δυσλειτουργική προοπτική για το σύγχρονο νέο, να γράψετε ένα άρθρο 600 λέξεων στο οποίο, αφού προσδιορίσετε την αξία που έχει ο πατριωτισμός για ένα λαό, να εξηγήσετε πώς η φροντίδα για τη γλώσσα, το φυσικό περιβάλλον, τους θεσμούς αποτελεί τη σύγχρονη ένδειξη φιλοπατρίας και να αναφέρετε και άλλα στοιχεία που «προωθούν τη φιλοπατρία σήμερα».