Παράδοση

Ο όρος παράδοση:  πρόκειται για το σύνολο των συνηθειών, των αντιλήψεων, των ιδεών, των ηθικών αρχών και των πολιτιστικών στοιχείων που μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά, έχοντας αντέξει στο χρόνο και καταξιωθεί στις συνειδήσεις των ανθρώπων ενός λαού.

Η σημασία της παράδοσης

Ø      είναι η βάση στην οποία στηρίζεται το πολιτιστικό οικοδόμημα ενός λαού: περιλαμβάνει τις διαχρονικές αξίες της ιστορικής πορείας, συμβάλλει στην ηθική και πολιτιστική ανάπτυξη ατόμων και λαών, συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον

Ø      τροφοδοτεί την εθνική συνείδηση, ενισχύει την εθνική ενότητα, δίνει παραδείγματα, ιδανικά και πρότυπα, διασφαλίζει την εθνική αυτογνωσία

Ø      αποτελεί ερέθισμα για κάθε σύγχρονη δημιουργία καθώς εμπερικλείει πολύτιμη πείρα και δοκιμασμένες αξίες αισθητικής μορφής.

Η στάση απέναντι στην παράδοση

Στην παράδοση υπάρχουν δύο στοιχεία:

α) Ένα θνησιμαίο στοιχείο: πρόκειται για το συντηρητικό, το οπισθοδρομικό στοιχείο που αποτελεί τροχοπέδη για την πρόοδο. Η προσκόλληση σ’ αυτό το στοιχείο συνεπάγεται μια συνολική υπανάπτυξη της κοινωνίας, δογματισμό, αδυναμία κατανόησης των σύγχρονων δεδομένων, απομόνωση και περιθωριοποίηση

β) Ένα ζωντανό στοιχείο: πρόκειται για το διαχρονικό στοιχείο που έμεινε αλώβητο και ανεπηρέαστο από το χρόνο λόγω της ιδιαίτερης αξίας και σημασίας του. Η περιφρόνηση αυτού του στοιχείου θα οδηγήσει σε επανάληψη των λαθών του παρελθόντος, απώλεια ιστορικής μνήμης, εξάρτηση από ξένα πρότυπα και πολιτιστική στασιμότητα.

Γίνεται φανερό ότι τόσο η στείρα και αναχρονιστική προσήλωση στην παράδοση όσο και η εμμονή στην πρόοδο με αγνόηση των δυναμικών στοιχείων της παράδοσης αποτελούν λανθασμένες συμπεριφορές που δεν προάγουν ούτε το άτομο ούτε το σύνολο. Απαιτείται λοιπόν το ξεκαθάρισμα των συντηρητικών από τα διαχρονικά στοιχεία και η οικοδόμηση του νέου πάνω στα δυναμικά και ζωντανά στοιχεία του παλιού έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την κριτική στάση απέναντι στην παράδοση. Κατά συνέπεια, η στάση μας απέναντι στην παράδοση δεν πρέπει να παίρνει τη μορφή μιας άγονης προγονοπληξίας γιατί τότε οδηγούμαστε στο σκοταδισμό και στην οπισθοδρόμηση. Έτσι, χρειάζεται η συνεχής επαφή με την παράδοση διότι χωρίς αυτή δε μπορεί να επιβιώσει το έθνος μας.

Οι αιτίες αλλοίωσης των παραδοσιακών αξιών

ü      ο εκμηδενισμός των αποστάσεων και ο οικουμενικός πολιτισμός προκάλεσαν συρρίκνωση των εθνικών πολιτισμών

ü      η τεχνολογική πρόοδος και η επικράτηση ενός καταναλωτικού και χρησιμοθηρικού τρόπου ζωής θέτει στο περιθώριο τις πνευματικές αξίες και κατά συνέπεια και τις παραδοσιακές

ü      η αστικοποίηση του τρόπου ζωής λειτούργησε διττά: αφενός μεν οδήγησε στην ερήμωση της υπαίθρου που ήταν ο θεματοφύλακας της παράδοσης, αφετέρου δε επέβαλλε μια νέα κοινωνική πραγματικότητα και νοοτροπία όπου ο παραδοσιακός τρόπος ζωής μοιάζει παράταιρος

ü      η κρίση των φορέων κοινωνικοποίησης έθεσε σε αμφισβήτηση τις παραδοσιακές αξίες:

·         η οικογένεια δεν έχει τη συνοχή και την οργάνωση του παρελθόντος ώστε οι στενές σχέσεις μεταξύ των μελών να επιτρέπουν τη μεταλαμπάδευση των παραδοσιακών αξιών

·         η παιδεία στηρίζεται στην τεχνοκρατική αντίληψη και δεν προωθεί τις ανθρωπιστικές ιδέες και τις πνευματικές και ηθικές αξίες

·         τα ΜΜΕ δεν ενημερώνουν και δεν ευαισθητοποιούν τους νέους πάνω στις παραδοσιακές αξίες αλλά λειτουργούν εμπορικά και χρησιμοθηρικά

·         η θρησκεία παρασύρθηκε από την ιδεολογική σύγχυση της εποχής και δεν έφερε τον άνθρωπο σε επαφή με την παράδοση που τόσο δυναμικά υπηρέτησε στο παρελθόν

ü      η ιδεολογική, ηθική και πνευματική αλλοτρίωση και σύγχυση της εποχής με το έντονο υλοκρατικό πνεύμα, την ασάφεια, τη ρευστότητα, την έλλειψη προτύπων και ιδανικών, την κρίση των ηθικών και ανθρωπιστικών αξιών, την ξενομανία και τον κακώς εννοούμενο μοντερνισμό οδήγησαν στην απομάκρυνση του ανθρώπου από τις πνευματικές αξίες, στον αποπροσανατολισμό του και τη στροφή του σε απαξίες, στην παραίτηση από την αγωνιστική διάθεση, στην αποευαισθητοποίηση και απανθρωποποίησή του, στην απέχθεια για κάθε τι παραδοσιακό.

Τι πρέπει να κάνει ο άνθρωπος ώστε οι παραδοσιακές αξίες να ξαναγίνουν σύστημα αναφοράς στη ζωή του

Το άτομο

Ø      συνειδητοποίηση των πραγματικών αξιών που οδηγούν στην προσωπική ολοκλήρωση αλλά και στην πρόοδο του συνόλου

Ø      κριτική στάση απέναντι στις παραδοσιακές αξίες και σεβασμός στην παράδοση

Ø      προσπάθεια και αγώνας για να γίνουν οι πραγματικές αξίες, που στηρίζονται στα δυναμικά στοιχεία της παράδοσης, τρόπος ζωής

Η κοινωνία

Ø      επαναπροσδιορισμός των αξιών και αρμονική σύζευξη των διαχρονικών αξιών με τις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής

Ø      η προβολή των παραδοσιακών αξιών από τους πνευματικούς ανθρώπους

Ø      ο ιδιαίτερος ρόλος των φορέων κοινωνικοποίησης:

§         τα ΜΜΕ που επηρεάζουν το κοινό μπορούν να προβάλλουν τις παραδοσιακές αξίες

§         η οικογένεια πρέπει να λάβει μέριμνα για την αφομοίωση της παράδοσης από τα νεαρά της μέλη

§         η παιδεία χρειάζεται να μεταλαμπαδεύσει την πολιτιστική κληρονομιά από τη μια γενιά στην άλλη και να δείξει τη στάση που οφείλει το άτομο να κρατήσει απέναντι στις αξίες.

Η σημασία της παράδοσης σε σχέση με τα συνολικά προβλήματα της σύγχρονης Ελλάδας

Η κατάσταση στη σύγχρονη Ελλάδα, ως προς τα πολιτιστικά δεδομένα, χαρακτηρίζεται από άκριτο μιμητισμό και αλλοτρίωση. Εισάγονται χωρίς έλεγχο και κρίση πρότυπα συμπεριφοράς και αντιλήψεις που θίγουν τα διαχρονικά, παραδοσιακά στοιχεία της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας.

Επίσης, είναι γνωστό ότι οι αναπτυγμένες χώρες επιδιώκουν την ιδεολογική πολιτιστική επικράτηση τους σε μικρότερες χώρες όπως η Ελλάδα χρησιμοποιώντας τα ΜΜΕ και τις οικονομικές, κοινωνικές και γλωσσικές σχέσεις.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η παράδοση λειτουργεί ως εξισορροπητικό μέσο απέναντι στην ισοπέδωση της εθνικής πολιτιστικής ιδιαιτερότητας. Ειδικότερα, η ελληνική παράδοση ως κράμα πολλών αρμονικά δεμένων αντιφατικών στοιχείων αποτελεί έναν ισχυρό πυρήνα που μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους και τις προκλήσεις του οικουμενικού πολιτισμού, αφομοιώνοντας δημιουργικά τα στοιχεία του και διατηρώντας τη μοναδικότητα του έθνους μας.

ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ:  Παράδοση

Κείμενο :  Η σημασία μιας παράδοσης στον καιρό μας.

            Και πρώτ' απ' όλα, τι θα πει παράδοση; Είναι τα παιδιά, είναι οι πρόγονοι, είναι συνήθεια, για υποχρέωση; Είναι κάτι που μας παρέχει ασφάλεια, ταυτότητα και σιγουριά, ή εμπόδια, αναστολές και αποθάρρυνση για μια προς τ' άστρα εκτόξευσή μας; Πώς είμαστε τοποθετημένοι απέναντί της, είναι Κυρία, παρθένα ή γριά; Και πώς μας φανερώνεται εντός μας; Με μια εσωτερική διεργασία, από ανάγκη που πολλές φορές μας οδηγεί στο βάθος των πηγών μας, ή από διάθεση να είμαστε κάτι διαφορετικό, να ξεχωρίζουμε από τους άλλους; Είναι παράδοση οι συνήθειες των πατέρων μας, οι παλιές φωτογραφίες των συγγενών μας, που σκονισμένες χάνονται στα συρτάρια, ή εκείνο το φως που μας αποκαλύπτει, το αποτύπωμα των δακτύλων μας, το περίγραμμα του σώματός μας, η σκιά μας; Τι πάει να πει λοιπόν παράδοση;

            Στις μέρες μας πολύ γιορτάζονται τα “παραδοσιακά” και προστατεύονται όχι μόνο από τις αρχές, αλλά και από τους συλλόγους, κι από τα γυμναστήρια, και από τα κόμματα και τις πολιτικές παρατάξεις. Θα έχετε ακούσει πως όλοι σκίζονται να μην χαθεί το πρόσωπό μας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας, και δίχως να έχουμε χρήματα αποφασίζουμε τη διατήρηση κάθε σπιτιού και κάθε χώρου, μες στον οποίον κάποιος πρόγονος έζησε, σκέφτηκε ή τέλος πάντων έφτιαξε κάτι. Χώρια που υπάρχουν εκπομπές στην τηλεόραση, όπου καλοδιατηρημένες κυρίες με οδοντιατρική άρθρωση και συνεχώς δακρύζοντα μάτια, προσπαθούν να μας πείσουν πως κάθε πρόγονος, όλοι οι πρόγονοι, αρκεί να μην είναι κάποιος ζωντανός, υπήρξαν όλοι τους υπέροχοι, γενναίοι και εθνικοί. Και δεν χωράνε αυτά αμφισβήτηση και κριτική. Αποτελούν παράδοση εθνική. Όμως έχουμε και μια διαφορετική παράδοση, πιο προοδευτική. Μες στην οποία ο συμπαθής μας Μουφλουζέλης κάνει περίπατο με το στρατηγό Μακρυγιάννη, σε ώρες απογευματινές. Ο πατήρ ημών Βαμβακάρης μελοποιεί σε ήχο πλάγιο τη “Γυναίκα της Ζάκυνθος”του Διονυσίου Σολωμού. Και η Μαντώ Μαυρογένους χορεύει βαρύ ζεϊμπέκικο με τη Ρόζα Λούξενμπουργκ, την Πασιονάρια, ή την Πηνελόπη Δέλτα, ενισχύοντας έτσι το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών.

            Και όλα αυτά μας συντηρούν τα τελευταία δέκα χρόνια, σ' ένα εκτυφλωτικό πανόραμα με μολυσμένο αγέρα, μες στον οποίο κινούμεθα όλοι μας, ανώνυμοι και επώνυμοι, για να συνθέσουμε τελικά μια καινούργια και συγχρονισμένη εθνική φυσιογνωμία, κατάλληλη για αφίσες και για αναγνωστικά σχολείων κατώτατης εκπαίδευσης. Έτσι, λέμε, θα μπούμε στην αιωνία Ευρώπη. Ενώ άλλοι φωνάζουν πως έτσι θα εξαφανιστούμε μες στη μεγάλη Ευρώπη. Σημασία έχει πως είτε χαθούμε, είτε χωθούμε, θα είμαστε μέσα στην Ευρώπη. Κι όσο για τη φυσιογνωμία, ας αρκεστούμε στην απλή Μεσογειακή. Η ημιμαθής προσήλωση των νέων μας στα “παραδοσιακά” και η χρήση των στοιχείων τους ανεξέλεγκτα, μαζί με τις “φιλότιμες προσπάθειες” των “ειδικών καλλιτεχνών του σήμερα” να συνυπάρξει ο Μάρκος Βαμβακάρης με τον Γκεβάρα, περιέχουν, αν όχι κίνδυνο, τουλάχιστον κάτι σαν γελοιοποίηση και μια καχυποψία για την εύκολη παρουσία της παράδοσης στα πόδια μας. Συγχρόνως δε, αποτελεί και αναστολή για κάθε σοβαρότερη προσπάθειά μας να βγούμε από το αδιέξοδο των καιρών, σαν σύνολο, σαν έθνος και σαν άτομα.

            Γιατί, να πούμε την αλήθεια, η αφελής υπενθύμιση της εκ παραδόσεως αρετής μας και της παραδοσιακής γραφικής ιδιοτυπίας μας, αν δεν προκαλεί θυμηδία, τουλάχιστον ενισχύει τον τουρισμό, είναι εμπορεύσιμη, που λένε, και στοχεύει στο να ενισχύσει το εθνικό μας φρόνημα. Άλλο, αν με το εμπόριο του γραφικού εκπορνεύεται η εθνική μας ευαισθησία και με τη συνεχή πλύση εγκεφάλου περί του εθνικού, διαβρώνεται η ψυχικότητά μας και η πνευματική αντοχή μας.

            Αλλά τι γίνεται με την αυθαιρεσία των ασυμβίβαστων και επαναστατημένων νεολαιών, που ανακαλύπτουν απαίδευτες προεκτάσεις ηρώων και γεγονότων του καιρού μας μέσα στην τοπική παράδοση; Πώς να αντιδράσει κανείς στις αφελείς δια λόγου ερμηνείες των ποιητικών κειμένων και στην ακόμα αφελέστερη μουσική τους κάλυψη; Στ' αλήθεια, είναι παιδεία σήμερα να ερμηνεύει η Ρόζα Εσκενάζυ καθυστερημένα και λυπητερά τους προπολεμικούς και ανώνυμους ρεμπέτες, πλάι  σε μεγαλοφάνταστα και ακόμη αφελέστερα μελωδικά ντυσίματα των λόγων του Μακρυγιάννη ή του Σεφέρη ή του Καβάφη; Κι αυτό είναι παράδοση! Και στ' όνομά της φυσικά λειτουργεί μια καλοστημένη μηχανή που μας εξουθενώνει. Και όμως όποιος σκέφτεται και όποιος έχει τουλάχιστον την πρόσφατη συνέχεια του τόπου μέσα του, είναι σε θέση να αντιληφθεί πως το μόνο που δε μας χρειάζεται πια είναι το γραφικό, η παράσταση, οι αλλοτινές συνήθειες. Γιατί όλα αυτά δεν μας ενώνουν με τους προγόνους μας, αν δεν τους έχουμε ήδη μέσα μας, τοποθετημένους ανεξίτηλα. Και γεννιέται πάλι ένα άλλο ερώτημα. Πόσο μας είναι χρήσιμη η παρουσία τους εντός μας; Και ιδιαίτερα σε τούτους τους καιρούς; Γιατί οι νεκροί, ως γνωστόν, μας συγκρατούν από το κακό, αλλά και μας κρατάνε δέσμιους στη Γη, δεν μας αφήνουν να πετάμε αν δεν τους αρνηθούμε. Χωρίς πάλι αυτό να σημαίνει πως έχουμε ανάγκη από μια χωρίς όρια παρουσία τους. Όταν μετά τον πόλεμο ο Πικιώνης με μαθητές του τοποθετούσε με περίσσια προσοχή το ένα πετραδάκι πλάι στο άλλο στου Λουμπαδιάρη, ο Ελύτης είχε κιόλας ανακαλύψει, με την βοήθεια της Μαρίνας και της Ελένης του, το Αιγαίο, ο Εγγονόπουλος τα σπίτια των Ιωαννίνων και ο Μόραλης με τον Νικολάου τις πόρτες και τα παραθύρια της Αίγινας και του Πόρου. Ο Σικελιανός έκανε παρέα με τον Σωτήρη τον Σπαθάρη στην Κηφισιά κι ο Καζαντζάκης έγραφε την “Αακητική” του απομονωμένος στην Αίγινα. Τότες και εγώ, γνήσιο παιδί εκείνου του καιρού, πρωτοανακάλυπτα χωρίς μεθύσια και ναρκωτικά, μονάχα με βαρύ γλυκό, τον Μάρκο, τον Τσιτσάνη και τον Δασκαλάκη. Πριν τριανταπέντε χρόνια...

            Να μην ξεχνάμε επίσης πως η χώρα ήταν κατεστραμμένη από τον πόλεμο, την κατοχή και τους Γερμανούς και το επίσημο ελληνικό κράτος εκείνου του καιρού χτυπούσε κάθε τόσο ένα τεράστιο γκόνγκ από το ραδιόφωνο για να μας θυμίζει, με βροντερή φωνή, πως είμαστε τριών χιλιάδων χρόνων γέροι, λες κι ήταν φάρμακο ή συνταγή για ανοικοδόμηση. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η ανάγκη για ό,τι μικρό, αληθινό απέναντι στον φανφαρονισμό και στον επίσημο και προγονόπληκτο σκοταδισμό. Το γραφικό υπήρξε απαραίτητο. Με μόνη διαφορά, πως δεν πρόφτασε να γίνει ουσία και να ξεπεραστεί μέσα από διεργασίες πνευματικές. Άρχισε ο τουρισμός, η καλοπέραση και το εμπόριο. Υποχρεωθήκαμε να φορέσουμε τις εθνικές στολές και να χορέψουμε τον Καλαματιανό για Γάλλους, Άγγλους και Γερμανούς. Να φωτογραφηθούμε με σπασμένες κολώνες και να μιλήσουμε αρχαία σε αγγλική μετάφραση. Έτσι σήμερα ζούμε την τόσο συγκεχυμένη σχέση μας με την παράδοση. Όλα τα θεωρούμε απαραίτητα, για να μπορέσουμε στο μέλλον να συμπληρώσουμε πιστοποιητικά καταγωγής. Κι ακούγεται παντού το κάπως φαρισαϊκό μας αίτημα. Η Ταυτότητα. Να μην χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα. Αλλά κανείς δεν επιχειρεί να διευκρινίσει ποια στοιχεία ακριβώς συνθέτουν την ταυτότητά μας, για να φροντίσουμε να τα μαζέψουμε και να τα προφυλάξουμε επιμελώς μέσα σε πλαστική ή δερμάτινη θήκη. Και τέλος, μας είναι πράγματι απαραίτητη, με τα στοιχεία του παρελθόντος; Αρχίζω επίσης να αμφιβάλλω.

            Κείνο που νιώθω σίγουρα μέσα μου είναι μια φυσική απέχθεια σε ό,τι χρειάζεται παράσταση, σε ό,τι γραφικό. Δεν με ενδιαφέρουν οι συνήθειες του πατέρα μου και των λοιπών συγγενών, παρά μόνο στο ποσοστό που συντηρούνται μέσα μου και με εξυπηρετούν στο σήμερα. Και αν αυτό που περιέχω είναι μια ένδειξη ελληνικής παράδοσης, τότε καλώς να υπάρξει. Γιατί δεν μου αρέσει να παριστάνω τον πολύ Έλληνα. Θέλω να είμαι όσο είμαι. Καιρός είναι η έννοια Έλληνας να δώσει τη θέση της στην έννοια άνθρωπος. Και τότες πιστεύω πως θα συνδεθούμε με μια πιο βαθιά παράδοση που, κατά σύμπτωση, είναι και αυτή γνησίως ελληνική.

            Με δυο λόγια το θέμα μας είναι: υπάρχει στον καιρό μας μια υπερβολική και αυθαίρετη χρήση της έννοιας παράδοση. Δημιουργούμε παραστάσεις και αποτυπώνουμε τις έγχρωμες φωτογραφίες στη μνήμη των προγόνων μας. Μπερδεύουμε τους ήρωες και το περιεχόμενό τους και τους κάνουμε να ζουν δυσδιάστατα όπως στον Καραγκιόζη ο Μέγας Αλέξανδρος με τον Βεζύρη. Και οι δύο μεγαλόπρεποι και συμπαθείς. Μας εκστασιάζει ο τσάμικος μέσα σε ντισκοτέκ. Είμαστε σε θέση λοιπόν να βρούμε την αληθινή ροή μας μες στους καιρούς που έρχονται, για να δεχθούμε κάποτε μια οδυνηρή πραγματικότητα σαν τη μόνη αλήθεια; Ποια είναι τα ηθικά στοιχεία μέσα από την παράδοση για να τα συλλέξουμε και πώς θα επιτευχθεί η απόρριψη του γραφικού;

                                                                       Μ. Χατζιδάκις

Θέματα για επεξεργασία

1. Να γίνει περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.

2. Να εξετάσετε το ρόλο των ερωτήσεων στην πρώτη παράγραφο του κειμένου.

3. Ποια άποψη εκφράζει ο συγγραφέας σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης της παράδοσης στη σύγχρονη εποχή;

4. Σε ποιο βαθμό είναι απαραίτητη η παρουσία των προγόνων μέσα μας;

5. Ποια ένσταση παρουσιάζει ο συγγραφέας απέναντι στην άποψη ότι η υπερβολική ενασχόληση με την παράδοση είναι απαραίτητη για να μην χαθεί η ταυτότητά μας;

6. Ποια στάση θεωρεί  ο συγγραφέας ότι πρέπει να τηρήσουμε απέναντι στην παράδοση;

7. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου.

8. Να δώσετε δύο παραδείγματα συνυποδηλωτικού λόγου και να τα μεταφέρετε σε κυριολεξία.

9. Σε ένα άρθρο σας στην τοπική εφημερίδα να διαπραγματευτείτε τους λόγους για τους οποίους οι σύγχρονοι Έλληνες προβαίνουν σε μια υπερβολική και αυθαίρετη χρήση της παράδοσης σήμερα και να παρουσιάσετε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε η παράδοση να ενδυναμώσει τη θέση της Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο (600 λέξεις).